هیپنوتیزم چیست؟
هیپنوتیزم یک روش درمانی کمکی است که برای آرام سازی و تمرکز ذهن بیماران به کار می رود. در این روش بیمار به حالت خواب فرو می رود و  احساسات و افکار و خاطرات دردناکی را که در ذهن ناخودآگاه او وجود دارد کشف می شود و در حین آن توسط درمانگر پیشنهادهایی برای بهبودی ارائه می شود.
هیپنوتیزم یا خوابگری (به انگلیسی hypnosis) در حقیقت یک حالت تغییریافته از آگاهی و افزایش آرامش است که تمرکز را بهبود می‌بخشد. خوابگری معمولاً تحت‌نظر یک متخصص یا هیپنوتیزم درمانگر آموزش‌دیده و با استفاده از تکرار کلامی و تصاویر ذهنی انجام می‌شود. در طول هیپنوتیزم، اکثر افراد احساس آرامش و ریلکس بودن می‌کنند. این روش باعث می‌شود که افراد نسبت به پیشنهادات برای ایجاد تغییرات سالم در احساسات، عواطف، خاطرات، افکار یا رفتارهای خود جبهه نگیرند و بتوانند با دید بازتری نسبت به پیشنهادات واکنش نشان دهند.

هیپنوتیزم درمانی چیست؟
هیپنوتیزم درمانی یک تکنیک کمکی است که از هیپنوتیزم برای کمک به درمان علائم خاص یا شرایط سلامتی استفاده می کند. هیپنوتیزم درمانی با القای حالت هیپنوتیزمی که با هوشیاری بیداری مشخص می شود، کار می کند که به افراد اجازه می دهد توجه خارجی جداگانه ای را تجربه کرده و بر تجربیات درونی تمرکز کنند. هیپنوتیزم درمانی گاهی اوقات به عنوان بخشی از برنامه درمان فوبیا و سایر اختلالات اضطرابی استفاده می شود.گاهی اوقات برای مدیریت درد، کاهش وزن، ترک سیگار و انواع دیگر برنامه ها استفاده می شود.

انواع هیپنوتیزم
یک - دگر هیپنوتیزم
استفاده از توضیحات کلامی و غیر کلامی
در این نوع هیپنوتیزم فرد هیپنوتیزم کننده و هیپنوتیزم شونده افراد جداگانه‌ای هستند که در آن هیپنوتیزم کننده به عنوان عامل با استفاده از روشهای معمول خود را (هیپنوتیزم شونده) را به حالتهای هیپنوتیزم وارد می‌کند. هیپنوتیزم کننده ممکن است روشها و تکنیکهای مختلفی را بکار ببرد تا به حالت دلخواه برسد. برخی از هیپنوتیزم کننده‌ها از تلقینات شفاهی استفاده می‌کنند. به این نوع تلقی توجه کنید: " به من نگاه کن ، به چشمهای من نگاه کن و غیر از خواب فکری ذهنت راه نده ، شما حالتی از سنگینی در پلکهای چشم و خستگی در چشمان خود احساس می‌کنید، چشمهایتان دارند سنگین می‌شوند سنگین و سنگین‌تر ، چشمهایتان بهم می‌خورند و نزدیک است که با اشک چشم خیس شود. بله چشمهایتان دارند خیس می‌شوند، من می‌بینیم که چشمهایتان از فرط خواب رویهم می‌افتند و خیس می‌شوند، دید شما به تاریکی می‌گراید و چشمانتان در حال بسته شدن هستند، دارند بسته می‌شوند و شما سنگینی پلکهایتان را احساس می‌کنید، چشمانتان بسته شده‌اند و ... . در نمونه بالا از تلقینات شفاهی استفاده شده است
برخی هیپنوتیزورها از روشهایی استفاده می‌کنند که کمتر نیاز به توضیحات شفاهی داشته باشد و معمولا فرد هیپنوتیزم شونده را متوجه رفتارهایی در خود می‌کنند که القای حالت آرامش را به او به همراه دارد. اصواتی که هیپنوتیزور استفاده می‌کند جملات خاصی نیست، اما معنای آرامش و دوستی را به همراه دارد مثل یک تنفس عمیق و آرام و ... .روشهای هیپنوتیزم کردن فرد دیگر از جهات دیگر نیز ممکن است متفاوت باشد. برخی خوابانیدن و دراز کشیدن هیپنوتیز شونده را ترجیح می‌دهند و برخی دیگر سوژه خود را روی صندلی می‌نشانند. اما بطور کلی استفاده از هر کدام از این روشها باید بر اساس ویژگیهای هیپنوتیزم شونده صورت بگیرد. افراد هیجان‌زده و غیر عادی بهتر است روی صندلی بنشینند
استفاده از شی یا چشمان هیپنوتیزور
برخی از افراد هیپنوتیزم کننده از چشمان خود به عنوان نقطه‌ای که هیپنوتیزم شونده باید به آن خیره شود استفاده می‌کنند. و برخی اشیا دیگر را ترجیح می‌دهند. در استفاده از یک شی برای خیره شدن ، یک شی مثل مداد ، کلید ، سکه در فاصله 25 سانتیمتری او قرار می‌دهند و از او می‌خواهند به نقطه‌ای روی آن شی خیره شود. به این تلقینات توجه کنید: ببین من این شی را مقابل چشمانت می‌گیرم شما باید به این چیز که در دست دارم نگاه کنید، صدای مرا می‌شنوید. اگر نگاهتان از این نقطه منحرف شد زود نگاهتان را به طرف آن برگردانید و این حالت را ادامه دهید. دقت کنید و به صدای من گوش کنید. می‌خواهم که به حالت آزاد دراز بکشید، بدن خود را شل کنید. در تمام اعضای بدن خود حالت سستی و رخوت احساس می‌کنید و هر چه می‌گذرد بیشتر و بیشتر بدنتان بیحال می‌شود. اگر به این چیز نگاه خود را ثابت نگاه داشته و به صدای من گوش کنید لحظه به لحظه شل‌تر و بی‌حال‌تر می شوید
استفاده از روش حرکتی
در یک روش دیگر که به روش حرکتی معروف است از هپینوتیزم شونده خواسته می‌شود مثلا دستهای خود را که روی زانوهایش گذاشته مورد توجه و تمرکز قرار دهد و به تغییرات آنها دقت کند. به این تلقین توجه کنید. "می‌خواهم به راحتی روی صندلی بنشینید و بطور کامل بدنتان را آزاد و شل کنید. کف هر دو دست خود را روی زانوان بگذارید و با این عمل مراقب دستهای خودتان هستید و متوجه می‌شوید که به راحتی می‌توانید دستهایتان را نگاه کنید. به چیزی فشار می‌دهید و شاید هم پارچه شلوارتان را که دستهایتان روی آن است حس می‌کنید و یا گرمای شلوارتان را احساس می‌کنید. می‌خواهم این احساسات را که شرح دادم شما خودتان هم ببینید شاید تغییراتی در دست خود حس می‌کنید. بطور دائم به دستهای خود نگاه کنید و ببینید چقدر آرام هستند کوچکترین حرکاتی در دستهایتان نیست و ... . هیپنوتیزم کننده به هیپنوتیزم شونده القا می‌کند که دستهایش رفته رفته کاملا بی حرکت و ساکن می‌شوند.اگر عامل در طی جریان تلقین متوجه برخی حرکات مثل خمیازه و ... در سوژه شد باید آنها را تقلید کند و در ادامه می‌افزاید، دقت کنید که کدام قسمت از دستان شما حرکت می‌کنند. شاید انگشت سبابه یا انگشت کوچک و یا شست ، بیشتر دقت کنید." با ادامه این تلقینات انگشتان کم‌کم از یک دیگر فاصله می‌گیرند و هیپنوتیزم کننده شروع به دادن تلقیناتی بر بلند شدن انگشتان دستها و بازوها می‌کند
دو- خود هیپنوتیزم
روشهایی مشابه با روشهای دگر هیپنوتیزمی وجود دارد که برای خود هیپنوتیزمی بکار می‌روند. با این تفاوت که در اینجا هیپنوتیزم کننده و هیینوتیزم شونده یک نفر است. هر چند موفقیتهایی در این زمینه حاصل می‌شود، اما معمولا متخصصین معتقدند برای حصول نتیجه بهتر است لازم است فرد مبتلا توسط یک هیپنوتیزم کننده ، هینوتیزم شده باشد و در صورتی که تلقینات پس هیپنوتیزمی مبنی بر امکان خود هیپنوتیزمی به او داده شده باشد نتیجه بهتری حاصل خواهد شد. در هر حال آشنایی کامل فرد با هیپنوتیزم ، روشهای آن و حالات مختلف آن در اجرای خود هیپنوتیزمی ضروری است
سه - هیپنوتراپی
درمان با روشهای هیپنوتیزم مساله‌ای است که مدتهاست توجه متخصصان را به خود جلب کرده است. روشهای اجرای هیپنوتیزم در این حالت با روشهای دگر هیپنوتیزم تفاوتی ندارد تنها هدف از هیپنوتیزم در اجرای این روشها درمان سوژه است. سوژه ممکن است از بیماریهای مختلف جسمی و روحی رنج ببرد. متخصصان هیپنوتراپی از این روش برای کاهش اضطراب فرد ، رفع خاطرات آزار دهنده فرد در گذشته و سایر مشکلات روانی و همچنین درمان مشکلات جسمی و یا آماده ساختن او برای یک جراحی ، اعمال دندانپزشکی ، زایمان و ... استفاده می‌کنند
چهار - هیپنوتیزم گروهی
در این حالت همان روشهای دگر هیپنوتیزمی اجرا می‌شود. و تفاوت آن در تعداد سوژه‌هاست. ممکن است عامل این روشها برای تعلیم هیپنوز در یک کلاس آموزشی استفاده کند یا در یک تالار سخنرانی برای جمع کثیری از مردم ، یا در جلسه هیپنوتراپی برای درمان عده‌ای افراد که مشکل مشترک دارند، مثلا آماده سازی برای جراحی و غیره
پنج - هیپنوتیزم خود بخودی
این نوع از هیپنوتیزم در دهه اخیر بعد از درک عمیقتر جلوه های هیپنوتیزمی و بعد از شناخت مکانیسم اثر هیپنوتیزم که پایه آن تلقین و تاثیر گذاری و تاثیر پذیری است جزء هیپنوتیزم طبقه بندی شده است . بعبارت دیگر بر عکس زمانهای قدیم که هیپنوتیزم بتازگی در فرانسه نضج گرفت و شناخته شد ( ۲۳۰ سال پیش ) و فقط حالاتی را هیپنوتیزم میدانستند که سوژه های کاملاً مستعد به سرعت به عمق خلسه در مرحله سامنامبولی می رسیدند و کارهای عجیب و غریب و گاهاً مضر و آسیب زا انجام میدادند ، اکنون دیده اند که برای درمان آن خلسه های عمیق لازم نیست و درجاتی از خلسه کافی است و ارتباط با ضمیر ناخود آگاه در این سطوح هم امکان پذیر هست و تلقینات مستقیم و غیر مستقیم تاثیر گذار هستند
دیده شد که بسیاری از ادراکات بشر که به عمق ضمیر ناخودآگاه نفوذ می کند با تمرکز معمولی صورت گرفته است . تمرکز بر مطالعه یک کتاب ، استماع یک سخنرانی هیجان انگیز ، مشاهده یک فیلم جذاب و قبول ناخودآگاه افکار و عقاید و تلقینات و تبلیغات غیر مستقیم آنها ، بفکر فرو رفتن و مرور خاطرات گذشته که گاهاً مثل یک پرده سینما از جلو چشم آدمی عبور میکند و هیجاناتی را ببار می آورد ، تصور آینده ای برای خود و یا پروژه ای که در دست انجام دارد و خیالپردازی در مورد آنها ، وقتی در زندگی روز مره تحت تاثیر یک فروشنده یا یک نفر دیگر قرار می گیرید همگی اینها جزء هیپنوتیزم خود بخودی و روز مره بشمار میروند . میگویند هفتاد تا هشتاد درصد مواقع تمامی افراد یک جامعه در حالت هیپنوتیزم خود بخودی و روز مره هستند . در واقع ببینید چه موقع هیپنوتیزم نیستید

فرآیند و مراحل هیپنوتیزم
اگر از 10 متخصص بپرسید كه این روش چگونه عمل می كند، احتمالاً 10 توضیح متفاوت خواهید شنید. اما تقریباً همه افراد در این زمینه موافقند که فرایند هیپنوتیزم شامل دو مرحله اصلی است که معمولاً به آنها “القا” و ” پیشنهاد ” گفته می شود.
مرحله القا در هیپنوتیزم
در طی القا، به طور معمول به فرد گفته می شود که آرام شود و توجه خود را متمرکز کند. بیمار در این مرحله هیپنوتیزم می شود که می تواند از چند ثانیه تا 10 دقیقه یا بیشتر نیز طول بکشد. هدف از القا این است که ذهن را ساکت کرده و توجه بیمار بر روی صدا و راهنمایی های درمانگر یا مشاور متمرکز شود.
مرحله پیشنهاد در هیپنوتیزم
مرحله “پیشنهاد” شامل مکالمه با شخص هیپنوتیزم شده از طریق حوادث فرضی و سناریوهایی است که برای مقابله با رفتارها و احساسات غیر مفید انجام می شود. از بیماران خواسته می شود که رویدادهای خیالی را انگار که واقعی هستند تصور کنند. نوع پیشنهادات که به هر بیمار داده می شود به چالش منحصر به فرد او بستگی دارد.

فواید هیپنوتیزم
اگر چه این روش درمانی همیشه بحث بر انگیز بوده و افسانه های زیادی در مورد آن وجود دارد که عمدتا ازتبلیغات رسانه ها مانند فیلم ها و رمان های خیالی ناشی می شود، اما به هر حال با کنار گذاشتن کلیشه های فرهنگی، امروزه این یک روش درمانی قدرتمند و موثر و قانونی است که کاملا مورد مطالعه دانشمندان قرار گرفته و برای طیف وسیعی از بیماریها مانند چاقی، کاهش درد پس از جراحی و همچنین مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، استرس و اختلالات خلقی به کار می رود. هیپنوتیزم همچنین می تواند به افراد کمک کند تا عادت های خود مانند ترک سیگار را تغییر دهند.
همان‌طور که گفتیم خوابگری به‌عنوان یک روش عالی برای درمان اختلالات روحی و جسمی شناخته می‌شود. در اینجا به برخی از اصلی‌ترین فواید خوابگری پرداخته‌ایم.
فواید هیپنوتیزم برای بدن و جسم
برخی از تاثیراتی که درمان با هیپنوتیزم روی بدن می‌گذارد به شرح زیر هستند:
    کنترل درد: هیپنوتیزم می‌تواند به تسکین درد ناشی از سوختگی، سرطان، زایمان، سندرم روده تحریک‌پذیر، فیبرومیالژیا، مشکلات فک، پروسه‌های دندانپزشکی و سردرد کمک کند. زایمان با هیپنوتیزم از پرطرفدارترین روش‌ها برای کنترل درد است.
    گرگرفتگی: هیپنوتیزم همچنین می‌تواند گرگرفتگی ناشی از یائسگی را کاهش دهد.
    عوارض جانبی درمان سرطان: از خوابگری می‌توان برای کاهش عوارض جانبی شیمی‌درمانی و پرتودرمانی (نظیر حالت تهوع و استفراغ) استفاده کرد. حالت تهوع بعد از شیمی درمانی چند روز طول میکشد و سپس برطرف می‌شود.
فواید هیپنوتیزم برای روح و روان
برخی از تاثیراتی که درمان با هیپنوتیزم روی روح و روان می‌گذارد به شرح زیر هستند:
    تغییر رفتار: خوابگری به طور موفقیت‌آمیزی در درمان مشکلات خواب، شب‌ادراری، سیگارکشیدن و پرخوری استفاده می‌شود.
    اختلالات مرتبط با سلامت روان: هیپنوتیزم می‌تواند به کاهش علائم اضطراب شدید مرتبط با ترس و فوبیا کمک کند.

عوارض و خطرات هیپنوتیزم
برخی از بیماران نگران این موضوع هستند که هیپنوتیزم خطرناک باشد و به آن‌ها صدمه بزند. اما باید گفت زمانی که هیپنوتیزم توسط یک درمانگر آموزش‌دیده انجام شود یک پروسه کاملاً بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود. هیپنوتیزم شامل کنترل ذهن یا شستشوی مغزی نیست و درمانگر نمی‌تواند شما را وادار به انجام کاری شرم‌آور یا کاری کند که نمی‌خواهید آن را انجام دهید. اما خوابگری هم مثل بسیاری از روش‌های درمانی دیگر ممکن است عوارض و خطراتی داشته باشد.
این روش ممکن است برای برخی از افرادی که به بیماری روانی شدید مبتلا هستند خطرناک باشد. اگر چه احتمال این که فرد به خوابگری واکنش‌های خطرناک و شدید نشان دهد خیلی کم است، اما گاهی ممکن است این علائم را تجربه کند:
    سرگیجه
    سردرد
    حالت تهوع
    احساس خواب‌آلودگی
    اضطراب یا پریشانی
    مشکلات خواب
هیپنوتیزم رگرسیون نیز گاهی می‌تواند خطرناک باشد، به‌خصوص اگر درمانگر تجربه کافی در خصوص این روش نداشته باشد. در این روش به بیمار تحت خوابگری دستور داده می‌شود رویداد گذشته را به‌خاطر بیاورد یا به سال‌های قبل برگردد تا بتواند یک خاطره را پردازش کند. اگر درمانگر مراقب نباشد، ممکن است بیمار خاطرات و اتفاقات نادرستی را ایجاد کند که به آن‌ها افسانه‌سازی (Confabulation) می‌گویند. برای برخی از بیماران، این خاطرات نادرست می‌توانند آسیب عاطفی ایجاد کنند.

آیا همه افراد را می توان هیپنوتیزم کرد؟
همه افراد به یک اندازه از این روش بهره مند نمی شود. یک متخصص می گوید که حدود 20٪ از مردم پاسخ “زیادی” به آن نشان می دهند، در حالی که درصد مشابهی از مردم اصلاً پاسخ نمی دهند و 50٪ تا 60٪ باقیمانده مردم در جایی بین این دو حالت قرار دارند و کودکان بیشتر قابل هیپنوتیزم هستند. این روش را به عنوان مکمل سایر روش های درمانی باید در نظر بگیرید و باید همراه با CBT، روان درمانی یا سایر انواع درمانها امتحان شود. همچنین انتظار نداشته باشید که هیپنوتیزم بعد از یک جلسه کار کند. برخی از کارشناسان می گویند یک جلسه می تواند موثر باشد اما سایر متخصصان معتقدند که به طور کلی بعید است که یک جلسه درمانی کافی و مفید باشد.

هیپنوتیزم توسط چه کسانی انجام می شود
برخی از کارشناسان در این زمینه آموزش خاصی را دیده اند. اما بعضی از روانشناسان، روانپزشکان و مددکاران اجتماعی بالینی نیز که در زمینه هیپنوتیزم آموزش دیده هستند می توانند این روش را در کنار طیف وسیعی از روشهای درمانی دیگر کار ببرند.

_________________________________________________________

مقالات دیگر