بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال رفتاری – رشدی است که باعث بروز واکنش‌های تکانشی، اختلال در یادگیری و فعالیت‌های فیزیکی بیش از اندازه شده و با برخی رفتارهای غیرعادی همراه است. اختلال نقص توجه بیشتر در کودکان تشخیص داده می‌شود. با این حال، این اختلال در بزرگسالان نیز مشاهده شده و می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی شخص را با معضلاتی جدی مواجه می‌کند.
ابتلا به این عارضه، غالباً تمرکز طولانی‌مدت بر روی یک مسئله واحد را با مشکل مواجه کرده و ممکن است با برخی عوارض روانی نظیر اختلال دوقطبی یا افسردگی همراه باشد.
بیش فعالی از چه سنی مشخص می‌شود؟
یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری-رشدی اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی است که در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود. در اغلب موارد کودکان قبل از ۷ سالگی یا با ورود به مدرسه نشانه‌های این اختلال را در رفتار خود بروز می‌دهند.
بیش فعالی بزرگسالان
بیش فعالی بزرگسالان معمولاً از عدم درمان این اختلال در زمان کودکی ناشی می‌شود. بر اساس مطالعات، در حدود ۶۰ درصد از کودکان مبتلا به این عارضه به شکل مناسب درمان نشده و در دوران بزرگسالی هم همچنان از تبعات آن رنج می‌برند. بیش‌فعالی بزرگسالان معمولاً با نشانه‌هایی به‌مراتب ملایم‌تر از کودکان همراه است. با این حال، اختلال مذکور به شکل قابل‌توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی افراد تأثیرگذار بوده و ممکن است روابط خانوادگی یا حرفه‌ای افراد را به شدت دچار اختلال کند.
انواع بیش فعالی
پزشکان و پژوهش‌گران، به‌منظور ساده‌تر کردن روند تشخیص، ADHD را به سه گروه عمده تقسیم کرده‌اند؛ بنابراین، انواع بیش فعالی عبارت‌اند از:
اختلال نقص توجه (Predominantly inattentive)
اختلال بی‌توجهی یکی از انواع بیش فعالی است. افراد مبتلا به این نوع ADHD در تمرکز، اتمام کارها و وظایف و پیروی از دستورالعمل‌ها مشکل دارند. به باور متخصصان، بیش‌فعالی کودکان و به‌ویژه دختران عمدتاً ازاین‌گونه است. با توجه به منزوی بودن این دسته از کودکان و عدم تمایل آن‌ها برای ایجاد اخلال در نظم کلاس ممکن است بیماری آن‌ها به‌درستی و در زمان مناسب تشخیص داده نشود. به همین دلیل، لازم است کلیه نشانه‌ها و الگوهای رفتاری کودکان خود را جدی گرفته و برای تأمین سلامت روان و جسم آن‌ها به طور منظم با پزشک مشورت کنید.
بیش فعالی تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive)
افراد مبتلا به این نوع بیش‌فعالی در درجه اول رفتارهای تکانشی از خود نشان می‌دهند. از این جمله، می‌توان به تکان دادن دست یا پا، بی‌قراری، قطع مکرر صحبت‌های سایرین و ناتوانی در انتظار و دریافت نوبت اشاره کرد. این افراد نیز درست مانند مبتلایان گروه نخست در زمینه تمرکز با مشکل مواجه هستند.
بیش فعالی ترکیبی (Combined hyperactive-impulsive and inattentive)
بیش‌فعالی ترکیبی یکی از شایع‌ترین انواع این بیماری است. افراد مبتلا به این نوع ADHD غالباً علائم کم‌توجهی و بیش‌فعالی – تکانشی را به طور هم‌زمان نشان می‌دهند. از این جمله می‌توان به مجموعه‌ای از رفتارها نظیر عدم تمرکز، حواس‌پرتی، رفتارهای تکانشی، فعالیت فیزیکی بیش از اندازه و برخورداری از انرژی مهارنشدنی و عمدتاً مخرب اشاره کرد.
علائم بیش فعالی
نشانه‌های اختلال بی‌توجهی
از مهم‌ترین نشانه‌های اختلال بی‌توجهی یا بیش‌فعالی نوع اول می‌توان موارد زیر را برشمرد:
حواس‌پرتی مداوم
فراموش‌کاری مستمر و گسترده
بی‌توجهی به جزئیات
بی‌دقتی
ناتوانی در تمرکز
عدم توانایی در برقراری ارتباط چشمی
عدم توانایی در پیروی از قوانین و دستورالعمل‌ها
عدم توانایی در برقراری نظم و انضباط
نشانه‌های بیش‌فعالی تکانشی
از عمده‌ترین نشانه‌های بیش‌فعالی – تکانشی می‌توان موارد زیر را نام برد:
بی‌قراری مداوم
پرحرفی بیش از اندازه
عدم توانایی در رعایت نوبت
نشان‌دادن رفتارهای تکانشی
فعالیت فیزیکی بیش از حد و غیرمعمول
عدم توانایی در حفظ آرامش
قطع کردن مکرر صحبت‌های سایرین
علت به وجود آمدن بیش فعالی
با وجود شایع بودن این عارضه، علت به وجود آمدن بیش فعالی چندان مشخص نیست. با این حال، اعتقاد عمومی بر این است که بروز این بیماری به طور معمول دارای ریشه‌های عصبی و ژنتیکی است. تحقیقات نشان می‌دهند، کاهش دوپامین از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در به‌وجود آمدن ADHD است. دوپامین یک ماده شیمیایی است که ترشح آن به شکل قابل‌توجهی بر روی فعالیت‌های مغز و بدن انسان تأثیر گذاشته و به انتقال سیگنال‌های عصبی کمک می‌کند. این ماده در ایجاد پاسخ‌ها و واکنش‌های عاطفی مؤثر است.
محققان هنوز هم برای آگاهی از دلایل بروز این عارضه تلاش می‌کنند. بااین‌حال، احتمال می‌رود موارد زیر اصلی‌ترین علت به وجود آمدن بیش فعالی باشند:
ژنتیک
سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و الکل در دوران بارداری
قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی مانند سرب و سموم دفع آفات
تولد زودهنگام نوزاد با وزن بسیار کم
صدمات مغزی در دوران جنینی یا نوزادی
بیش فعالی یا اختلال ADHD از نظر طب سنتی
در طب سنتی بیش‌فعالی یک اختلال رفتاری شناخته نمی‌شود. بلکه اطباء طب سنتی معتقدند کودکان بیش‌فعال بسیار باهوش و پرانرژی هستند که در برخی موارد با انجام کارهای خطرناک باعث آزردگی خاطر والدین یا اطرافیان خود می‌شوند.
آن‌ها بر این باورند در صورت گرم مزاج بودن مادر یا پدر احتمال تولد نوزادی با پیش‌زمینه بیش فعالی در دوران کودکی زیاد است. در این بین طبع خود کودک می‌تواند دلیل بروز رفتار بیش‌فعال‌گونه باشد. کودکانی با طبع صفراوی (خشک و گرم) بیشتر در معرض بروز این نوع رفتار هستند.
البته طب سنتی منکر اثرگذاری ژنتیک و عوامل محیطی مانند سرب، آلودگی هوا و… در بروز بیش‌فعالی کودکان یا بزرگسالان نمی‌شود. در این نوع طب، فرد بیش‌فعال را از روی علائم ظاهری‌اش می‌شناسند. افراد مبتلا به این عارضه پوست خشک و گرمی دارند که پرجنب‌وجوش بودن آن‌ها ریشه در گرم بودن طبع‌شان خواهد داشت.
درمان اختلال بیش فعالی ADHD
هدف رویکردهای درمانی این اختلال، مدیریت و کنترل رفتارهای غیرمعمول است. بدین شکل برقراری ارتباط با دیگران برای افراد راحت‌تر خواهد بود.
روش‌های درمان بیش فعالی عبارتند از:
رواندرمانی
گفتاردرمانی
آموزش مهارت‌های اجتماعی
دارودرمانی برای افزایش سطح دوپامین (Dopamine) و نوراپی‌نفرین (Norepinephrine) مغز
انواع داروهای بیش‌فعالی
داروها فعالیت بیش از حد و حرکات تکانه‌ای را کم می‌کنند و توانایی تمرکز را افزایش می‌دهند.
در ادامه انواع داروهای بیش‌فعالی را ذکر می‌کنیم.
۱. داروهای محرک: این دسته از داروها برای بسیاری از کودکان روشی ایمن و موثر است. داروهای محرک با افزایش دوپامین مغز باعث افزایش تمرکز و توجه می‌شوند. پرکاربردترین این داروها ریتالین (متیل‌فنیدیت) است.
در موارد خیلی معدودی ممکن است داروهای محرک عوارض جانبی شامل موارد زیر را داشته باشند:
کاهش اشتها و وزن
مشکلات خواب
گوشه‌گیری
تیک‌های گذرا
بیشتر این عوارض می‌توانند با تغییر دارو و یا تغییر در دوز یا زمان مصرف دارو برطرف شوند. تا زمان یافتن بهترین و موثرترین درمان با روانپزشک خود ارتباط نزدیک داشته باشید.
۲. داروهای غیرمحرک: در صورتی که داروهای محرک برای کودک عوارض جانبی به همراه داشته باشد و یا اثر نکند روانپزشک می‌تواند از دسته دوم یعنی داروهای غیرمحرک استفاده کند. این داروها دیرتر اثر می‌کنند ولی داروهای بسیار موثری هستند. داروهای غیرمحرک مانند: اتوموکسین.
۳. داروهای ضدافسردگی: اگر چه این داروها برای درمان ای دی اچ دی از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا تاییدیه ندارد ولی گاهی برای درمان بیش‌فعالی در بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیرا برخی داروی‌های ضدافسردگی سه حلقه‌ای هم مانند محرک‌ها روی مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی نفرین تاثیر می‌گذارند.
اگر مشکلی با دارو داشتید سریعا با پزشک خود درمیان بگذارید تا از راهنمایی‌هایی شامل تغییرات دوز، زمان مصرف یا حتی تغییر دارو بهره ببرید.
روان درمانی بیش‌فعالی
رواندرمانی می‌تواند در برنامه درمانی روانپزشک جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و در کنار دارو تجویز گردد.
رواندرمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا از قوانین تبعیت کند و دستورالعمل‌ها را دنبال کند و کارهایش را به درستی و با نظم بیشتری انجام دهد.
بخش مهمی از رواندرمانی کودکان مبتلا به بیش‌فعالی مربوط به آموزش معلمان، والدین و خانوده است تا یادبگیرند چطور رفتارهای خود را مدیریت کنند، نگرش خود را تغییر دهند و رفتارهایی را یاد بگیرند که به مدیریت فرزند مبتلا به ای دی اچ دی کمک کنند. والدین می‌توانند به کودک برنامه بدهند و از او تکلیف بخواهند. یکی از اقدامات بسیار موثر این است که در صورت تبعیت کودک از قوانین او را با جایزه تشویق کنند.
کودکان مبتلا به این اختلال به کمک و درک توسط معلمان، والدین و خانواده نیاز دارند تا بتوانند استعدادهای بالقوه خود را بروز دهند و موفق شوند.
نمونه‌ای از اقداماتی که رواندمانگران ماهر در زمینه کودک و نوجوان در کلینیک دکتر کربلایی برای آموزش والدین انجام می‌دهند شامل موارد زیر می‌باشد:
مهارت‌های آموزشی در والدین: با استفاده از تکنیک تشویق و دادن پاداش به کودکان زمانی که کار مثبتی انجام می‌دهند.
تکنیک‌های مدیریت استرس: با افزایش توانایی سازگاری با شرایط استرس‌زا و حفظ آرامش در برابر رفتارهای کودک.
گروه‌های حمایتی: تا با خانواده‌ها و والدینی که مشکلات و نگرانی‌های مشابه آن‌ها دارند در تعامل باشند.
در مورد بزرگسالان هم درمانگر می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا یادبگیرند چطور به کارهایشان نظم بدهند. و برای مدیریت بهتر کارهایشان آن‌ها را به کارهای کوچکتر که قابل مدیریت باشند تقسیم کنند.
نوروفیدبک در درمان بیش‌فعالی
نوروفیدبک یک روش مکمل است و اصولا در کنار سایر روش‌های درمانی می‌تواند به کار گرفته شود.
نوروفیدبک بیشتر بر روی نقص توجه و اعمال تکانه‌ای تاثیر می‌گذارد تا بیش‌فعالی.
نوروفیدبک با استفاده از مکانیسم‌های خودتنظیمی باعث بهبود توجه و کاهش بیش‌فعالی در کودکان می‌شود. این روش هیچ‌گونه عارضه یا خطری ندارد.
کودکان دارای بیش‌فعالی و اختلال نقص توجه نسبت به افراد نرمال فعالیت امواج تتا بالاتر و فعالیت امواج بتا پایین‌تری دارند. با استفاده از دستگاه نوروفیدبک به مغز آموزش داده می‌شود که امواج تتا را کمتر کند و امواج بتا را افزایش دهد.
بسته به تشخیص پزشک ممکن است بین ۲۰ تا ۴۰ جلسه درمانی نیاز باشد و مدت زمان هر جلسه حدود ۱ ساعت است. مطالعات نشان می‌دهند درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک در صورت پیگیری طی ۶ ماه می‌تواند موثر باشد.
درمان خانگی بیش فعالی
برای کمک به بهبود علائم بیش فعالی، ممکن است روش‌های درمان خانگی و طبیعی به‌عنوان مکمل یا جایگزین درمان دارویی توصیه شوند. روش‌های درمان خانگی ADHD عبارت‌اند از:
دنبال‌کردن برنامه غذایی سالم و متعادل
مصرف مکمل‌ها و مواد غذایی حاوی انواع ویتامین‌ها، زینک و منیزیم
انجام منظم تمرینات ورزشی به طور روزانه
خواب و استراحت کافی
محدودیت استفاده از تلفن همراه، رایانه و تلویزیون
انجام فعالیت‌های هوازی و وقت‌گذرانی در فضای باز خارج از منزل
مدیتیشن یا مراقبه
پرهیز از مواد آلرژی‌زا و خوراکی‌های فرآوری شده یا هر ماده محرک دیگری
اجتناب از مصرف بی‌رویه الکل و دخانیات
برنامه‌ریزی
برقراری نظم و ترتیب در محیط منزل، دفتر کار یا در کلیه زوایای مربوط به فرد مبتلا
استفاده مداوم از دفتر یادداشت و سایر ابزارهای مشابه
جایگزین‌کردن روش‌های تشویقی به‌جای تنبیه و مؤاخذه
___________________________________________________________
مقالات دیگر
