فوبیا چیست؟
فوبیا، ترس بیش از حد و دائمی، غیرمنطقی و بی‌معنی از عاملی است که معمولا هم کمتر احتمال آسیب رساندن آن وجود دارد. معنی کلمه فوبیا از واژه یونانی phobos با مفهوم ترس و وحشت می‌آید. فوبیا به انگلیسی نیز به همان Phobia شهرت دارد. اگر فردی به این مشکل دچار شود، ترس بسیار شدیدی از یک شئ یا موقعیت خاصی را تجربه می‌کند. در واقع فوبیا با هراس‌های معمولی متفاوت است، چراکه اضطراب و پریشانی قابل توجهی به وجود می‌آورد و ممکن است موجب اختلال زندگی در خانه، محل کار یا مدرسه شود.
افراد مبتلا به فوبیا به طور مداوم از شئ یا موقعیتی که نسبت به آن هراس دارند، دوری می‌جویند یا با ترس و اضطراب شدید آن را تحمل می‌کنند. در حقیقت فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که انواع شایع و خاص دارد. در این دسته‌بندی هر نوع فوبیا مربوط به اشیا یا موقعیت ویژه‌ای می‌شود که می‌تواند افراد مختلفی را در نقاط مختلف دنیا با هراسی مشابه درگیر کند.

انواع فوبیا
نام‌گذاری انواع فوبیا معمولا با ترکیب یک پیشوند یونانی یا لاتین انجام می‌شود که فوبیا را با پسوند -phobia توصیف می‌کند. به عنوان مثال ترس از آب، ترکیبی از دو واژه هیدرو به معنای آب و فوبیا است. نوع دیگری از فوبیا با نام فوبیافوبیا یا ترس از ترس (هراس فوبی) وجود دارد که متاسفانه فراتر از حد تصور رواج پیدا کرده است.
فوبیا انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز، Agoraphobia
این ترس مربوط به مکان یا موقعیت‌هایی می‌شود که فرد نمی‌تواند از آن فرار کند. افراد مبتلا اغلب واهمه دارند که در انبوه جمعیت قرار بگیرند یا در خارج از خانه به دام افتاده باشند. به همین دلیل اغلب از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند و در خانه می‌مانند.
بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا می‌ترسند در مکانی که نمی‌توان از آن فرار کرد، دچار حمله پنیک شوند. حتی افرادی که به مشکلات مزمن پزشکی و سلامتی دچار هستند، می‌ترسند در مکان‌های عمومی یا جایی که دسترسی به فوریت‌های پزشکی وجود ندارد، قرار بگیرند.
فوبیای اجتماعی، Social phobia
این ترس به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی نیز یاد می‌شود. در واقع نوعی فوبیا به شمار می‌رود که منجر به نگرانی شدید در مورد موقعیت‌های اجتماعی می‌گردد و حتی ممکن است به انزوای فرد ختم گردد. فوبیای اجتماعی می‌تواند به اندازه‌ای حاد و شدید باشد که ساده‌ترین تعاملات اجتماعی مانند سفارش غذا در رستوران یا پاسخ تلفن منجر به پنیک و وحشت شود.
افراد مبتلا به سوشیال فوبیا برای اجتناب از موقعیت‌های عمومی اغلب به تنهایی از خانه خارج می‌شوند و در مکان‌های شلوغ حضور پیدا نمی‌کنند.
گلوسوفوبیا یا ترس از سخنرانی، Glossophobia
این حالت به عنوان اضطراب در عملکرد یا ترس از صحبت در مقابل افراد شناخته می‌شود. افراد مبتلا به فوبیا از سخنرانی در جمع، حتی زمانی‌که به این فکر می‌کنند در حضور گروهی از افراد قرار گرفته‌اند، علائم جسمی شدیدی پیدا می‌کنند.
آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع، Acrophobia
افراد مبتلا به آکروفوبیا از کوه، پل یا طبقات بالای ساختمان‌ها می‌ترسند و از آنها پرهیز می‌کنند. علائمی از جمله سرگیجه، عرق کردن و احساس بیهوشی یا از دست رفتن هوشیاری گریبان‌گیر افراد مبتلا می‌شود.
کلاستروفوبیا یا ترس از محیط‌های بسته، Claustrophobia
این ترس یعنی کلاستروفوبیا در حالات شدید و مزمن ممکن است فرد را از سوار شدن خودرو یا آسانسور بازدارد و این‌گونه به عامل ناتوان‌کننده‌ای برای او تبدیل می‌شود. می‌توان گفت فوبیا تراکم هم به محیط‌های بسته یا حتی شلوغ ربط پیدا می‌کند.
آویاتوفوبیا یا ترس از پرواز، Aviophobia
فوبیا پرواز زمانی رخ می‌دهد که فرد قرار باشد سوار هواپیما یا حتی وسایل دیگری مانند هلی‌کوپتر شود. معمولا تجربه اتفاقات بد برای خود او یا اطرافیان از علل بروز فوبیا به شمار می‌رود.
دنتوفوبیا یا ترس از دندانپزشکی، Dentophobia
این هراس به محیط مطب، دندانپزشک یا حتی اقدامات درمانی مربوط می‌‌شود و این مورد نیز معمولا پس از تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی به وجود می‌آید. اگر این ترس مانع از دریافت مراقبت و درمان‌های پزشکی دهان و دندان شود، برای سلامت بدن مضر خواهد بود.
هموفوبیا یا ترس از خون، Hemophobia
این ترس هم با خون و هم با جراحت در ارتباط است. فرد مبتلا ممکن است هنگام تماس با خون خود یا خون شخص دیگر بیهوش شود.
زوفوبیا یا ترس از حیوانات، Zoophobia
ترس از حیوانات به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که از میان آنها می‌توان به آراکنوفوبیا یا ترس از عنکبوت، Arachnophobia، سینوفوبیا یا ترس از سگ، Cynophobia و اوفیدیوفوبیا یا ترس از مار، Ophidiophobia اشاره کرد.
نیکتوفوبیا یا ترس از تاریکی، Nyctophobia
بسیاری از افراد در دوران کودکی یک ترس ساده از شب و تاریکی را تجربه می‌کنند، ولی اگر این هراس از دوره نوجوانی عبور کند، به نوعی فوبیا تبدیل می‌شود.

آسترافوبیا یا ترس از رعد و برق، Astraphobia، اتوفوبیا یا ترس از تنهایی، Autophobia و هیدروفوبیا یا ترس از آب، Hydrophobia نیز سه نمونه رایج دیگر از انواع فوبیا هستند.
به غیر از انواع رایج فوبیا، انواع دیگری نیز وجود دارند که به‌طرز باورنکردنی خاص هستند. حتی برخی به‌حدی می‌رسد که تعداد افراد انگشت‌شماری را در یک زمان تحت تأثیر قرار می‌دهد. آنچه در مورد فوبیای خاص واقعیت دارد، این است که تشخیص دشواری دارند. چراکه افراد کمتر ترس‌های غیر معمول خود را به پزشک گزارش می‌دهند.

علائم فوبیا
علائم فوبیا عبارتند از:
    احساس بیش از اندازه، ناراحت کننده و مداوم ترس یا اضطراب که با جسم، فعالیت یا موقعیت خاصی بروز می کند.
    احساسات یا غیرمنطقی هستند یا نامتناسب با تهدیدات واقعی. برای مثال، اگرچه هر کسی ممکن است از یک سگ آزاد و تهدید کننده بترسد اما اکثر افراد از یک سگ آرام، ساکت و تحت کنترل فرار نمی کنند.
    اجتناب و دوری از جسم، فعالیت یا موقعیتی که فوبیا را تشدید می کند. چون افرادی که فوبیا دارند تشخیص می دهند که ترس آنها بیش از اندازه است، اغلب از علائمی که دارند خجالت می کشند. برای جلوگیری از شرم یا علائم اضطراب آنها از موارد تشدیدکننده فوبیا دوری می کنند.
    علائم جسمی مرتبط با اضطراب. این علائم می تواند شامل لرزش، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، سرگیجه، تهوع یا علائم دیگری باشند که منعکس کننده پاسخ “جنگ یا گریز” بدن نسبت به خطر هستند. (چنین علائمی ممکن است به تشخیص اختلال وحشت منجر شود).

دلایل به وجود آمدن فوبیا
عوامل ژنتیکی و محیطی مختلفی در ابتلا به فوبیا نقش دارند. کودکانی که یکی از بستگان نزدیکشان مبتلا به اختلال اضطرابی باشد، در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار می‌گیرند. اتفاقات ناراحت‌کننده مانند غرق‌شدگی نیز می‌تواند با ابتلا به فوبیا همراه باشد. حضور در فضاهای محصور و ارتفاعات زیاد با تجربه‌ای ناخوشایند، گازگرفتگی توسط حیوانات و نیش حشرات نیز از دیگر عوامل به وجود آمدن فوبیا به شمار می‌روند.
افرادی که تحت درمان‌های پزشکی هستند یا مشکلات سلامتی گریبانگیرشان شده نیز اغلب به هراس و فوبیا مبتلا می‌شوند. ابتلا به این مشکل اضطرابی در افرادی که دچار آسیب‌ها و ضربه‌های مغزی شده‌اند نیز شایع است. مصرف مواد مخدر و افسردگی نیز از دیگر عواملی هستند که می‌توانند با فوبیا در ارتباط باشند.
به‌طورکلی افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد اضطراب هستند، در معرض بیشتری از خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند. همچنین گفته می‌شود سن، وضعیت اقتصادی اجتماعی و جنسیت از عوامل پرخطر برای برخی از انواع فوبیا به شمار می‌روند. به عنوان مثال زنان بیشتر به فوبیای حیوانات و کودکان یا افراد دارای سطح ضعیف اجتماعی و اقتصادی بیشتر به فوبیای اجتماعی مبتلا می‌شوند. مردان نیز اکثر افراد مبتلا به فوبیای دندانپزشک و پزشک را تشکیل می‌دهند.

درمان فوبیا
درمان فوبیا شامل تکنیک‌های روان‌درمانی، دارو یا ترکیبی از هر دو به کار گرفته می‌شود. اگر به دنبال یافتن درمانی برای هراس خود هستید، باید با روان‌شناس یا متخصص بهداشت روانی ملاقات کنید. رفتار درمانی شناختی یاCBT  یکی از متداول‌ترین روش‌های روان‌درمانی برای فوبیا به شمار می‌رود. این روش که به نام مواجهه‌درمانی نیز مشهور است، با قرار گرفتن در معرض منبع ترس در یک محیط کنترل‌شده انجام می‌گیرد.

___________________________________________________________

مقالات دیگر