عزت نفس چیست؟
Self-Esteem که به آن احترام به خود هم می‌گویند، احساس ذهنی شما از ارزش کلی وجودتان است. این احساس درونی نحوه ارزش‌گذاری و درک شما را از خودتان نشان می‌دهد.
درواقع اگر بخواهیم بگوییم «عزت نفس یعنی چه» باید آن را مشابه احترام به خود بدانیم که در اصل سطح اعتماد شما به توانایی‌ها و ویژگی‌های‌تان را توصیف می‌کند.
اگر این حس به صورت سالم وجود داشته باشد، منجر به انگیزه، رفاه ذهنی و افزایش کیفیت کلی زندگی شما می‌شود. عناصر کلیدی عزت نفس عبارتند از:
    هویت
    حس تعلق
    اعتماد به‌نفس
    احساس امنیت
    احساس شایستگی

تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس
در عزت نفس (Self-esteem)، فرد احساس خود ارزشمندی دارد به گونه ای که بر روابط او با سایرین در جایگاه های مختلف، تأثیر مثبت خواهد داشت. به این معنی که فرد، روابط مثبتی را با دیگران در محیط کاری، خانوادگی و اجتماعی تجربه می‎ کند؛ زیرا او باور دارد که هم خودش و هم دیگران، افرادی ارزشمند و محترم هستند.
اعتماد به نفس یا (Self Confidence) به این معنی است که فرد در انجام کارها و تحقق اهدافش، دارای باور و اطمینان باشد. به عنوان مثال، فردی در رانندگی چنان مهارت دارد که از چالش های این کار هراسی ندارد و در انجام آن دارای اعتماد به نفس است. اما همین فرد، در کاری مانند آشپزی، هیچ گاه خوب عمل نمی‎ کند و حتی زمان آشپزی دچار استرس نیز، می‌شود.
نکته مهم و قابل توجه در تفاوت میان این دو اصطلاح، این است که افراد دارای اعتماد به نفس بالا لزوما از عزت نفس بالایی برخوردار نیستند. در واقع عزت نفس، تعیین کننده نوع تفکرات، احساسات و رفتارهای افراد است. در حالی که اعتماد به نفس، باور افراد نسبت به انجام یک کار یا محقق شدن یک هدف است.

خودشیفتگی و عزت نفس چه تفاوتی دارند؟
    افراد خودشیفته، تلاش زیادی می‌کنند تا جلب توجه کنند. برای همین هم اغلب موجب رنجش دیگران می‌شوند. اما افراد با عزت نفس موجب رنجش دیگران نمی‌شوند.
    افراد خودشیفته، خود بزرگ بین هستند، خود را برتر از دیگران می دانند و به صورت اغراق شده ای از بالا به پایین نگاه می کنند. در حالی که افراد با عزت نفس بالا، می‌دانند که برتری بر دیگران، ملاک‌های خاص خودش را دارد. اما در عمل، همه انسان‌ها ارزشمند هستند.
    خودشیفته‌ها معمولا در برقراری روابط سالم معمولی، کمی با مشکل مواجه می شوند. اما افراد با عزت نفس بالا، به دلیل اینکه برای خود و دیگران ارزش قائل هستند، ارتباطات مناسب و سالمی دارند.
    افراد خودشیفته نیاز زیادی به تحسین شدن از طرف دیگران و تعریف و تمجید دارند. در حالی که افراد با عزت نفس بالا، چون خود را ارزشمند می‌دانند، نیازی به تعریف و تمجید ندارند!
    افراد خودشیفته معمولا نیازها و احساسات طرف مقابل را نادیده می انگارند و قادر به تشخیص آن نیستند. اما عزت نفس بالایی‌ها (!) به احساسات طرف مقابل هم اهمیت می‌دهند.

ویژگی افراد با عزت نفس بالا
ویژگی‌هایی که در زیر آمده، لزوماً در همه افراد با عزت نفس بالا دیده نمی شود. در واقع این امری احتمالاً غیر ممکن است که یک نفر، تمام ویژگی‌های زیر را داشته باشد. (چون آدم‌ها نه سیاه‌اند نه سفید بلکه خاکستری‌اند) اما معمولاً افرادی که احساسا ارزشمندی در خود دارند، این ویژگی‌ها را دارند:
     از خود و دیگران تشکر و قدردانی می‌کنند.
     از رشد کردن استقبال می‌کنند و چالش‌ها را می‌پذیرند.
     در اغلب موقاع زندگی، در حال کشف ویژگی های درونی خود هستند.
     اغلب خودشان تصمیم می‌گیرند، اما نظرات افراد صاحب نظر را هم می‌پذیرند.
     در موقع مواجهه با مشکلات و چالش‌ها، واقع‌نگر هستند.
     همواره خود و دیگران را به سمت جنبه‌های مثبت زندگی هدایت می‌کنند.

ویژگی افراد با عزت نفس پایین
افراد با عزت نفس پایین دقیقا در نقطه مقابل افرادی هستند که عزت نفس بالایی دارند. از این رو آشنایی با ویژگی‌های این افراد نیز می‌تواند جالب باشد.
معذرت‌خواهی افراطی
احتمالا شما هم با افرادی روبرو شده‌اید که بدون هیچ دلیلی معذرت‌خواهی کرده و به طور کلی از کلمه (ببخشید) زیاد استفاده می‌کنند. افرادی که عزت نفس پایینی دارند، در همه امور خود را مقصر می‌دانند و تمام مشکلات را عهده‌دار می‌شوند.
به نظر دیگران اهمیت می‌دهند
این دسته از افراد، در زمان خرید وسایل دکوری یا لباس به این فکر می‌کنند که نظر دیگران درمورد آن‌ها چیست؟ حتی دیده می‌شود برخی از افراد، باتوجه به خوشایند دیگران رشته تحصیلی یا شغل آینده خود را انتخاب می‌کنند!
داشتن عادات عجیب و غیرعادی
اگر از جویدن ناخن یا کندن زخم‌ها یا ابروهایتان حس خوبی دارید، بهتر است تمرین‌های افزایش عزت نفس را شروع کنید! این عادات، نوعی خودآزاری عصبی هستند که در افراد مضطرب با اعتماد به نفس پایین بیشتر دیده می‌شوند.
خواب بیش از حد
یکی دیگر از نشانه‌های عزت نفس پایین، پناه بردن به خواب در همه شرایط است. به عنوان مثال، ممکن است فرد یک کار بسیار مهم داشته باشد، اما از ترس رویارویی و شکست خوردن، خواب را ترجیح بدهد! همچنین احساس خستگی و خواب‌آلودگی مفرط می‌تواند نشانه‌های افسردگی نیز باشد.
چک کردن بی‌دلیل تلفن همراه
اگر در جمعی نشسته‌اید و به جای صحبت با دیگران، به سراغ چک کردن پیام‌های تکراری گوشیتان می‌روید، باید بدانید که دچار کمبود عزت نفس هستید! چنین افرادی، معمولا با خود فکر می‌کنند که دیگران از صحبت با آن‌ها لذت نمی‌برند. به همین دلیل سکوت را ترجیح می‌دهند.
از دیگر ویژگی‌های افراد بی عزت نفس موارد زیر است:
    همیشه دیگران را بهتر از خودشان می‌دانند و هیچ علاقه‌ای به خودشان ندارند.
    هرکاری با تمام میزان تلاش‌شان نیز انجام دهند باز هم فکر می‌کنند که به اندازه کافی خوب عمل نکرده‌اند.
    دید منفی و بدبینانه‌ای همیشه به زندگی خود دارند و نقاط ضعف خود را بیش از حد بزرگ می‌کنند.
    در تمام اوقات زندگی احساس ترس، اضطراب و افسردگی دارند.
    در مقابل انتقادهای سازنده مقاومت می‌کنند و آن را قبول نمی‌کنند.
    در بیان کردن احساسات خود احساس استرس، خجالت و شرم دارند.

اهمیت عزت نفس
همان‌طور که در معنی عزت نفس آمده این احساس ضمن ایجاد باور درست در خصوص توانمندی‌های شما بر فرآیند تصمیم‌گیری، روابط، سلامت عاطفی و رفاه کلی اثر می‌گذارد.
از طرفی نقش مهمی در ایجاد انگیزه دارد، زیرا افرادی که بتوانند نگاه سالم و مثبتی به خود داشته باشند بهتر توانمندی‌های خود را درک کرده و برای مقابله با چالش‌های زندگی آماده‌تر خواهند بود.

اثرات کمبود عزت نفس در زندگی چیست؟
1. تصمیم‌گیری‌هایمان بد می‌شود
کمبود عزت نفس، موجب می‌شود در تصمیم گیری‌ها، برای دانش، نگرش، تجربه و الگوهای ارزشی خودمان،‌ به اندازه‌ی دیگران، اعتبار قائل نباشیم و به همین دلیل، برای اطرافیان سهمی بیش از آنچه باید، در تصمیم‌گیری‌های شخصی خود قائل شویم. یعنی ساده بگویم: نمی‌توانیم به درستی تصمیم بگیریم و دائم اجازه می‌دهیم دیگران برای ما تصمیم بگیرند! خب این بد است دیگر!
2. نه بلدیم انتقاد کنیم، نه انتقادپذیر هستیم!
وقتی عزت نفس پایین داریم، نقد‌های عالمانه‌ی دیگران را «یا نمی‌پذیریم یا جرات رد کردن انتقاد را نداریم». یعنی اگر عزت نفس پایین داشته باشیم یا نقد همه را می‌پذیریم یا اصلا نقد هیچ کس را  نمی‌پذیریم. افراط و تفریط در نقدپذیری! نشانه می‌خواهید؟ در شبکه‌های اجتماعی ببینید که آدم‌ها چطور یا به صورت خشن همدیگر را نقد می‌کنند.
3. باعث مقایسه غلط خود با دیگران می‌شود
کمبود عزت نفس باعث می‌شود به جای مقایسه‌ی وضعیت امروز خودمان با گذشته‌ی خودمان، به صورت دائمی مشغول مقایسه‌ی خودمان با اطرافیان باشیم. خیلی‌هایمان جرات و توانمندی این را نداریم که خود را با دیگران مقایسه نکنیم، بلکه خود را با گذشته خودمان مقایسه کنیم و تغییرات را ببینیم!
4. فشار جامعه بر ما زیاد می‌شود
یعنی چه؟ یعنی وقتی عزت نفسمان پایین است، برای استعدادها و توانمندی‌های خودمان ارزش کمتری قائل می‌شویم  و فقط به دنبال این می‌گردیم که جامعه به چه چیزی نیاز دارد! جمله طلایی زیر را به خاطر بسپارید: در جامعه‌ای که هیچ کس بر اساس استعدادهایش کار و زندگی نمی‌کند، همه بیکار و مرده‌اند.
5. جلو توسعه فردی ما گرفته می‌شود
یکی از دلایل اینکه «خیلی وقت‌ها روی مهارت‌هایی که در آن‌ها قوی نیستیم کار کرده‌ایم اما نتوانسته‌ایم آن ها را قوی کنیم»، کمبود عزت نفس است. چرا؟ چون کسی که عزت نفس پایین دارد، موقع یادگیری، ارزش و اعتبار وجود خودش را در گرو قضاوت دیگران می‌بیند. مثلاً موقع یاد گرفتن مهارت سخنرانی. پس هر شکستی نه تنها او را به تمرین بیشتر ترغیب نمی‌کند، بلکه انگیزه‌ی او را از تلاش برای بهبود در سایر حوزه‌های زندگی نیز می‌گیرد.

چرا عزت نفسمان پایین است؟
این که چرا عزت نفس ما پایین است به عوامل بسیار زیادی ارتباط دارد. اجازه بدهید چند مثال در این زمینه بزنم.
     اگر در کودکی توسط معلم یا اشخاص مهم زندگی، تحقیر شده باشیم و یا تحقیر دیگران را دیده باشیم کافیست که حس خود ارزشمندی و یا دگر ارزشمندی را تا حد قابل توجهی از دست بدهیم. پرورش عزت نفس کودکان امری بسیار ضروری است.
     اگر در محیطی رشد کرده باشیم که دائماً در حال نقد شدن و مورد قضاوت واقع شدن باشیم، عزت نفس ما کاهش پیدا می‌کند.
     اگر احساس کنیم که ما قطعه مهمی در پازل دنیا نیستیم و ارزش خاصی نداریم، نشان می‌دهد که مشکل عزت نفس وجود دارد.

راهکارهایی برای افزایش عزت نفس
حُسن جویی
حُسن جویی به این معنی است که برخی از ویژگی‌های مثبت دیگران را بیابیم و آن را بازگو کنیم که البته اگر مطالب کامل‌تری در این زمینه مد نظرتان بود، در حقیقت با حسن جویی یکی از اجزای مهم خود ارزشمندی و دیگر ارزشمندی در رفتار ما بروز پیدا می‌کند.
مدیریت انتقاد
همه ما در مورد نقد شنیده‌ایم و می‌دانیم که اگر انتقاد سازنده باشد، بسیار خوب است اما اگر دقت کنید می‌بینید که اکثر نقدها نه تنها سازنده نیستند، بلکه مخرب هم هستند و من پیشنهاد می‌کنم حتماً مقاله نحوه انتقاد کردن را مطالعه کنید. انتقاد زیاد نشان می‌دهد که یا در خودمان احساس ارزشمندی نداریم (که سعی می‌کنیم با تخریب دیگران این احساس را تسکین بدهیم) و یا این که در دیگران حس ارزشمندی را پیدا نمی‌کنیم که هر دو از نشانه‌های عزت نفس پایین هستند. بنابراین باید در این مورد بسیار دقیق بود.
کنترل قضاوت
قضاوت کردن از دیگر نمونه‌ رفتارهایی است که در اکثر افراد با عزت نفس پایین به وفور یافت می‌شود. افراد هرچه راحت‌تر قضاوت می‌کنند و قضاوت‌های خود را بیان می‌کنند از عزت نفس کمتری برخوردار هستند. در فایل صوتی چرا قضاوت می‌کنیم در این مورد بهه  صورت بسیار مفصل توضیح داده‌ام که حتماً پیشنهاد می‌کنم ان را گوش کنید. موضوعات این فایل به طرز عجیبی روی زندگی خود من تاثیر داشت و امیدوارم برای شما نیز به همین صورت باشد.
افزایش مهارت‌های ابراز وجود
از دیگر مهارت‌های ضروری برای افزایش و تقویت عزت نفس، مهارت ابراز وجود است. به این معنی که بتوانیم تا اندازه نیاز مهارت‌ها و توانمندی‌های خود را بروز دهیم. البته برای بسیاری از افراد این یک نگرانی است که ابراز وجود با خودستایی تداخل نداشته باشد.
در این مورد باید بگویم که ابراز وجود مهارتی ضروری است که شما توانمند‌ها و عملکرد خود را به اندازه کافی بروز دهید اما خود ستایی بیش از اندازه کافی است.
کنار گذاشتن کامل گرایی
کامل گرایی از آن بلایایی است که افرادی که درگیرش هستند را به سختی از پا در می‌آورد. این که بخواهیم همه چیز کامل و بی نقص باشد امری اجتناب ناپذیر است و هیچگاه محقق نخواهد شد. یکی از اصلی‌ترین دلایل  اهمال کاری نیز همین موضوع است یعنی کامل گرایی. در کتاب «از شنبه» به صورت کامل در مورد کامل گرایی صحبت کردیم و شما می‌توانید نسخه پی دی اف آن را به صورت رایگان در اختیار داشته باشید.
شاید این سوال برای شما پیش بیاید که چرا کامل گرایی باعث کاهش عزت نفس ما می‌شود؟ پاسخ این است که افرادی که دچار کامل گرایی هستند، به صورت ناخودآگاه این حس را دارد که باید همه چیز کامل باشد تا ارزشمند باشد و این با تعریف ما در تناقض است.
یافتن منبع انگیزه
یکی از بزرگترین مشکلات کاهش عزت نفس این است که ما نمی‌دانیم چطور باید انگیزه خود را افزایش دهیم و در «سمینار بزرگ انگیزه»  دقیقاً به همین موضوع پرداخته ام که در نبود انگیزه باید چه کار کرد و چطور می‌توان انگیزه حرکت را در خود ارتقا داد. در این سخنرانی  به این مهم پرداخته شده است که عوامل افزایش انگیزه چه هستند که اگر با دیدی درست به آن نگاه کنید خواهید دید که بسیاری از عوامل افزایش انگیزه از عوامل افزاش عزت نفس نیز هستند.

_________________________________________________________

مقالات دیگر