تعریف سوگ
زمانی می توانیم با اختلالات روانی به درستی برخورد نموده و درمان را شروع کنیم، که در تشخیص اشتباه نکنیم. سوگ واکنشی است که انسان در زمان تجربه وقایع تلخ و دردناک از خود نشان می دهد. این احساسات دردناک که با استرس زیاد همراه است، در زمان از دست دادن و مرگ عزیزان، طلاق و… بروز می کند. سوگ در افراد مختلف به طرق مختلف بروز نموده و مدت زمان آن متفاوت است. در برخی از افراد چندین ماه با گریه، بی خوابی و… همراه است اما بعضا دیده می شود که تنها چند هفته بعد از رخ دادن اتفاق، به حالت طبیعی بازمی گردد.
غم و اندوه واکنش عاطفی طبیعی به از دست دادن یکی از نزدیکان، مانند یکی از اعضای خانواده یا دوست است. سوگ همچنین می تواند پس از یک بیماری جدی، طلاق یا سایر ضررهای مهم رخ دهد. سوگ اغلب شامل غم و اندوه شدید و گاهی احساس شوک، بی حسی یا حتی انکار و خشم است. برای اکثر افراد، شدت سوگ به مرور زمان کاهش می‌یابد و دوره‌های غم کمتر می‌شوند.
همچنین سوگ فرآیند یا سفری است که هر فردی را متفاوت تحت تاثیر قرار می دهد. ممکن است از نظر احساسی خسته کننده باشد و انجام کارهای ساده یا حتی ترک خانه را سخت کند. برخی از افراد با فعال شدن بیشتر با آن کنار می آیند. سوگ الگوی مشخصی ندارد. در فرهنگ های مختلف به طور متفاوتی بیان می شود. برخی از مردم دوست دارند احساسات خود را رسا و عمومی کنند، در حالی که برخی دیگر دوست دارند غم و اندوه را خصوصی نگه دارند.

انواع سوگ در روانشناسی
سوگ بهنجار
به احساسات و رفتارهای رایج پس از تجربه ی فقدان که بعد از مدتی از بین می روند سوگ بهنجار می گوییم. مانند خستگی، غم، خشم و…
سوگ تاخیری
زمانی به سوگ تاخیری دچاریم که سوگمان را سپری نکرده و به تعویق انداخته باشیم و سال ها یا ماه ها بعد با دیدن یک واقعه یا فیلم غم انگیز، سوگ برایمان تداعی شود.
سوگ اغراقی
زمانی پیش می آید که سوگ تمام جنبه های زندگی فرد را احاطه کند و تا مدت ها بعد از فقدان پیش آمده، تنها راجع به مرگ صحبت یا فکر کند و اشیای متوفی (یا آثار مربوط به شی از دست رفته) را دست نخورده حفظ میکند. مثل مادری که اتاق فرزندش را به همان ترتیب پیش از مهاجرتش نگه میدارد یا پدری که ورشکست شده و همچنان لوح تقدیرها و افتخارات پیشینش را بر روی دیوار نگه داشته و از شکوه و جلال کسب و کار از دست رفته اش صحبت میکند.
سوگ پنهان
زمانی که سوگ خود را آشکار نمیسازیم و سپری نمی­کنیم و دچار مشکلاتی مانند اختلالات اضطرابی، وابستگی، فوبیا و یا علائم جسمانی مانند میگرن، مشکلات قلبی و… می شویم.
سوگ پیچیده
سوگ پیچیده یا همان سوگ طولانی شده، سوگی است که مدت ها طول میکشد و در عملکرد روزانه فرد سوگوار اختلال به وجود می آورد. خطر خودکشی در این افراد بالاست. فرد دچار سوگ پیچیده ساعت ها وقت خود را به ابژه ی از دست رفته اختصاص می دهد و به خاطراتش با ابژه می پردازد.

مراحل سوگواری
نظریه پردازان مختلف، مراحل مختلفی را برای سوگ ذکر کرده اند اما یکی از مشهورترین تقسیم بندی های مراحل سوگ، مراحل سوگ کوبلر راس است. راس میگوید که این مراحل، توالی ثابت نیستند و همه آنها نیز برای همه رخ نمی دهند و طول مدت هرکدام در افراد مختلف متفاوت است.
مرحله اول سوگ، انکار
در این مرحله، فرد مصیبت وارد شده را انکار میکند، گویی که هیچ اتفاقی نیفتاده و همه چیز به زودی درست میشود. مثلا دانشجویی را در نظر بگیرید که مهاجرت کرده و حال و هوای خانه اش را شبیه به خانه ی مادری اش حفظ میکند و روتین زندگی پیشین را پیش می گیرد و با اعضای خانواده به صورت خیالی صحبت میکند. انکار به فرد کمک میکند تا با سرعت خود به فقدان بپردازد. اطرافیان فرد سوگوار با تحریف واقعیت مرحله انکار را طولانی تر میکنند.
مرحله دوم سوگ، خشم
خشم در این مرحله میتواند متوجه ابژه از دست رفته (فرد از پدرش که فوت کرده و او را تنها گذاشته است خشمگین است) و یا متوجه محیط و دیگران بشود (پدری که فرزندش در اثر تصادف فوت کرده است میگوید که همسرش با فرستادن فرزندشان به آموزشگاه رانندگی حکم مرگ او را صادر کرده است).
مرحله سوم سوگ، چانه زنی
در این مرحله فرد داغدار همچنان فقدان را به طور کامل نپذیرفته و هنوز سعی در بازگرداندن ابژه از دست رفته دارد. فرد در می یابد که مواجهه با مرگ و فقدان اجتناب ناپذیر است اما تلاش میکند شرایط را تغییر دهد. مثلا فردی که در رابطه عاطفی اش شکست خورده است و دعا میکند ای کاش تنها یکبار دیگر معشوق را ببیند یا رابطه از سر گرفته شود. بهترین پاسخ در این مرحله، گوش دادن به فرد داغدار و همدلی با وی است.
مرحله چهارم سوگ، افسردگی
فرد ناامید میشود. درمی یابد که راه بازگشتی وجود ندارد و غم و افسردگی او را در بر می گیرند.
مرحله پنجم سوگ، پذیرش
حالتی از سکون و آرامش است که فرد در نهایت تسلیم شرایط پیش آمده میشود و سعی در سازماندهی مجدد خود دارد.

عواقب سوگ و فقدان
به هر حال این مسئله طبیعی است که با از دست دادن کسی، غم این فقدان تا مدت ها با ما همراه باشد. اما باید تمام تلاش خود را بکنیم که به شرایط عادی زندگی برگردیم. در این شرایط، اطرافیان فرد داغ دیده نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. با بودن در کنار وی، کمک کنند زودتر سلامت روح و روان خود را به دست بیاورند. متاسفانه غم فقدان، عواقبی را به دنبال خواهد داشت:
    بی خوابی و اختلال در خواب، مهمترین پیامد سوگ است. کابوس های شبانه، بی خواب شدن به دلیل مرور اتفاق تلخ و… همگی در اثر این فقدان بروز می کنند.
    اشتهای فرد کم می شود به گونه ای که حتی ممکن است در طول روز، تنها یکبار میل به خوردن غذا داشته باشد.
    استرس با او همراه می شود و این ناهنجاری، هر روز پیشرفت خواهد کرد.
    تمایلی به ادامه زندگی ندارد بدون هیچگونه امیدی به آینده، تنها زندگی را ادامه می دهد تا تمام شود.
    مدام در حال گریه کردن است که این حالت، نشانه خطرناکی از افسردگی است.
    بی قرار شدن، پیامد دیگری از سوگ است که باعث می شود همواره فرد در انتظار خبری تلخ باشد.
    سرگیجه، سردرد، حالت تهوع، مشکلات گوارشی و… از مشکلات فیزیکی ناشی از سوگ هستند.
    فرد نمی تواند به خوبی با شرایط جدید زندگی روبرو شده و حتی از پذیرش اتفاقات آینده نگران است.
    سوگ و غم فقدان باعث می شود آستانه تحریک پذیری فرد پایین آمده و سریعا عصبی شود.
    مشغولیت ذهنی رخ داده باعث می شود شما نتوانید بر روی امور کاری خود تمرکز کنید این مسئله زندگی شما را به شدت تحت شعاع قرار خواهد داد.

درمان سوگ در بزرگسالان
هدف اصلی بیشتر مشاوره های سوگ این است که به مراجعه کننده کمک کند تا واقعیت از دست دادن خود را در زندگی آینده خود ادغام کند و به او کمک کند تا پیوندی سالم با عزیزی که از دست داده است حفظ کند. اختلال غم و اندوه طولانی مدت یا سوگ پیچیده از روند عادی سوگ متمایز است. روان درمانی هدفمند برای درمان سوگ طولانی مدت توصیه می شود. گزینه های درمانی، از جمله اشکال مختلف روان درمانی و دارودرمانی، باید با بیمار و یا خانواده مورد بحث قرار گیرد.
درمان سوگ پیچیده (CGT)
سوگ درمانی پیچیده (CGT) یک روان درمانی ساختاریافته 16 جلسه ای است که برای تسهیل پاسخ طبیعی فرد سوگوار به از دست دادن ایجاد شده است. فرض اساسی CGT این است که سوگ یک رویداد جهانی زندگی است و غم و اندوه و سازگاری با از دست دادن پاسخ‌های ذاتی طبیعی هستند. درمان شامل دو حوزه تمرکز است:
    بازیابی عملکرد مؤثر با ایجاد شور و شوق برای آینده
    کمک به بیماران در فکر کردن به مرگ بدون برانگیختن احساسات شدید خشم، گناه یا اضطراب.
هفت جزء اصلی CGT عبارتند از: درک غم و اندوه، مدیریت احساسات دردناک، فکر کردن به آینده، تقویت روابط، گفتن داستان مرگ، یادگیری زندگی با یادآوری و یادآوری فردی که مرده است. CGT برای تجویز به صورت فردی به خوبی تأیید شده است، و مطالعات اخیر نیز CGT را در قالب گروهی پشتیبانی می کند.
درمان شناختی رفتاری (CBT) برای سوگ
CBT رویکردی متمرکز بر این فرض است که افکار بر احساسات و رفتارها تأثیر می‌گذارند و رفتارها و هیجان‌های بعدی می‌توانند بر شناخت تأثیر بگذارند. این درمان برای سوگ شامل تکنیک‌های خاصی برای تشویق پذیرش از دست دادن، اصلاح ارزیابی‌های ناسازگار مرتبط با غم و اندوه و کاهش رفتارهای اجتنابی است. درمان شامل چهار مداخله درمانی اصلی است:
    آموزش روانی در مورد فرآیندهای سوگ طبیعی و طولانی مدت
    قرار گرفتن در معرض دردناک ترین جنبه های از دست دادن
    بازسازی شناختی از دست دادن برای ایجاد امکان تغییر
    فعال سازی رفتاری اصلاح شده برای سوگ، برای کمک به بیماران برای شرکت مجدد در فعالیت های معنادار قبلی
CBT برای غم و اندوه به صورت گروهی و فردی ارائه می شود و معمولاً شامل 12 جلسه است.
برنامه سوگواری خانواده (FBP)
FBP یک درمان گروهی برای کودکان داغدیده است. برنامه های مراقب و کودک به صورت موازی اجرا می شوند و شامل 12 جلسه دو ساعته و همچنین دو جلسه انفرادی اضافی برای مراقبین است. گروه‌های کودکان ارتباط مؤثر و روابط مثبت با مراقبین را ترویج می‌کنند. راهبردهای مقابله فعال را آموزش و افکار منفی در مورد عوامل استرس‌زا را کاهش می‌دهند. عزت نفس را بهبود می‌بخشند. روشن می‌کنند که کودک چه چیزی را می‌تواند و چه چیزی را نمی‌تواند کنترل کند و بیان هیجانی سازگار را افزایش می‌دهد.
دارو درمانی برای سوگ پیچیده
مطالعات در مورد اثربخشی رویکردهای دارویی برای درمان غم و اندوه پیچیده محدود است. برخی از حمایت های اولیه برای استفاده از داروهای ضد افسردگی، مانند مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، در کاهش علائم سوگ وجود دارد. برخی از کارشناسان پیشنهاد می کنند که داروها ممکن است مکمل مفیدی برای روان درمانی باشند و مطالعاتی که این رویکرد ترکیبی را آزمایش می کنند ادامه دارد. تا زمانی که تحقیقات و مشاهده های بیشتری در دسترس نباشد، نقش داروها در درمان سوگ پیچیده نامشخص است. داده‌های مربوط به اثربخشی روان‌درمانی نسبت به داروها قوی‌تر است.

درمان سوگ در کودکان
مفهوم مرگ در کودکان، با افزایش سن دستخوش تغییر میشود. کودکان مرگ را برحسب مراحل تحول شناختی شان درک میکنند و با گذر از مرحله ای به مرحله دیگر، در هر مرحله به نحو متفاوتی سوگواری میکنند. کودک داغدیده بسته به سن و تحول شناختی اش در هر مرحله نیازهای متفاوتی دارد و باید نوع خاصی با او رفتار شود. پاسخ هیجانی هر کودک با توجه به محیط اجتماعی او و یادگیری ای که برایش اتفاق افتاده است متفاوت است.
مشاوره غم و اندوه برای کودکان بسیاری از عناصر مشابه مشاوره برای بزرگسالان را در بر می گیرد، اما درمانگر به روشی کار می کند که برای کودکان مناسب است. بر اساس آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا، کودکان، به ویژه جوان‌ترها، نسبت به بزرگسالان واکنش متفاوتی نسبت به مرگ نشان می‌دهند.
به طور کلی، کودکان پیش دبستانی مرگ را موقتی و قابل برگشت می دانند، اما کودکان 5 تا 9 ساله کمی بیشتر شبیه بزرگسالان فکر می کنند. برخی از روش های متداول که مشاوران غم و اندوه با کودکان رفتار می کنند عبارتند از:
    بازی درمانی
    هنر درمانی
    روایت درمانی

توضیحات تکمیلی درباره سوگ
سوگ فقط از دست دادن یک عزیز نیست
واکنش های عاطفی به انواع فقدان را سوگ می­نامیم. سوگ به معنای غم، اندوه، مصیبت، ماتم و عزا در برابر وقوع مرگ است و به مولفه های روانشناختی عزاداری اشاره دارد. هرگونه فقدانی نوعی مرگ محسوب می شود؛ چه از بین رفتن یک رابطه در اثر شکستن پیمان، چه از دست دادن شغل، فاصله جغرافیایی از خانواده، از دست دادن حیوان خانگی و حتی از دست دادن اشیای گرانبها می توانند منجر به بروز واکنش داغدیدگی شوند. سوگ یک واکنش نرمال و بهنجار است که به آرام شدن و گذار از مصیبت کمک می­کند. سوگ یکی از مهمترین مباحث در حوزه روانشناسی بالینی است.
سوگ افسردگی نیست
نشانه های افسردگی و سوگ بسیار به یکدیگر شباهت دارند اما این دو با یکدیگر متفاوتند. زمانی که افسرده هستیم، خستگی، خلق افسرده و انرژی پایین را در تمام لحظات تجربه می کنیم اما زمانی که سوگواریم، دوره های ناگهانی غم همراه با فکر و خاطرات چیزی که از دست داده ایم را تجربه می کنیم.  فرد سوگوار از خودش بیزار نیست و نهایتا ممکن است برای عدم رسیدگی کافی و زمان نگذاشتن برای چیزی که از دست داده است خود را سرزنش کند اما فرد افسرده از خود بیزار است و احساس بی ارزشی دارد.
فرد سوگوار می تواند بخندد
بارها دیده ایم که خودمان یا یکی از نزدیکانمان که دچار فقدان شده است، در لحظاتی شاد است و همراه با دیگران به وقایع مثبت واکنش نشان می دهد اما ثانیه ای بعد با هجوم افکار مربوط به ابژه ی از دست رفته دوباره غم به او هجوم می­آورد. یکی از وجوه تمایز سوگ از افسردگی نیز همین توان لذت بردن از برخی وقایع مثبت زندگی است. فرد افسرده از هیچ چیزی خوشحال نمی شود و حتی خود را بابت این خوشحال نشدن سرزنش می کند.
سوگ فقط گریه کردن نیست!
افراد سوگوار همیشه گریه نمی­کنند. سوگ می تواند بسته به فرهنگ، پیشینه، خلق و خو، سن، شدت دلبستگی، نوع فقدان، خاطرات بازمانده، دریافت حمایت اجتماعی و یا آموزش های ما، از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. گاهی سوگ خود را به صورت نشانه ­های جسمانی مانند سردردهای مفرط، فشار خون، گرفتگی عضلات سینه، تغییر قند و فشار خون، تعییرات هورمونی بروز می­دهد. گاهی فقط در زمینه ی شغلی یا روابط اجتماعی فرد سوگوار اختلال را مشاهده می کنیم.
گاهی فرد سوگوار نشانه های شناختی دارد
گاهی فرد سوگوار نشانه های شناختی دارد؛ مثلا نسبت به ابژه ی از دست رفته دچار وسواس ذهنی میشود یا مشکلات حافظه و علائم انکار دارد (مثلا فراموش میکند عزیزش فوت کرده است). گاهی علائم احساسی و هیجانی مانند خشم زیاد و خارج از کنترل یا خستگی و گیجی و کرختی دارد. گاهی نیز سوگ تمام ابعاد زندگی فرد را در بر می گیرد و او در اندوه فرو می رود و حتی در اعتقادات و باورهایش شک میکند.
طی کردن دوره ی سوگ برای ما حیاتی است
فروید، پدر روانکاوی، در مقاله ی سوگ و مالیخولیای خود، کارکرد سوگ را “شکستن گره هایی که فرد داغدار را به فرد متوفی پیوند داده است” معرفی کرد. این جدایی، نیازمند پذیرش و بیان احساسات دردناکمان مانند احساس گناه و خشم است. اگر مراحل سوگ به درستی طی نشود به اختلالات روانی و سوگ پیچیده که در ادامه به آن خواهیم پرداخت منجر خواهد شد. به نظر او، سوگ دارای سه عنصر است:
    آزاد شدن فرد داغدار از اسارت متوفی
    سازگاری مجدد با سبک زندگی جدید بدون متوفی
    ایجاد روابط جدید

_________________________________________________________

مقالات دیگر