هنر درمانی چیست؟
هنر درمانی، به شیوه ای از درمان گفته می شود که فرد وارد دنیای هنر و خلاقیت می شود و با فعالیت های خلاقانه دیداری و شنیداری، از نظر روحی و روانی درمان می شود. هنر درمانی سلامت روانی و بهزیستی را تامین می کند اختلالات روانی مانند خشم یا پرخاشگری گاهی توسط پرداختن به یک هنر ، کاملا کنترل می شود. درواقع با پرداختن به هنر، افکار و احساسات فرد درگیر آن هنر می شود و هم در او ایجاد انگیزه و تجربه جدید میشود و هم به سلامت روحی و جسمی او کمک می کند و ادامه آن باعث خود آگاهی و شناخت استعدادها و مهارتهایش می شود و باعث می شود که به احساس رضایت درونی برسد و همانطور که قبلا گفته شد رسیدن به رضایت و خوشبختی درونی بسیاری از نابهنجاری ها و ناملایمات فکری و ذهنی در افراد را برطرف می کند.
درواقع هنر درمانی بستری را فراهم می کند که افراد بدون نیاز به گفتگو، بدون نیاز به مخاطبی که بخواهد با او صحبتی کند و کلام خود را از طریق صحبت به او انتقال دهد، با فعالیت هایی مثل نقاشی، نواختن ساز، مجسمه سازی و ... با محیط ارتباط بگیرد و به آرامش روحی خود برسد. استفاده از روش های هنری برای درمان اختلالات روانی و افزایش سلامت روان به عنوان هنر درمانی شناخته می شود. هنر درمانی یک تکنیک است که ریشه در این ایده دارد که بیان خلاق می تواند شفا و بهزیستی روانی را تقویت کند

سر منشاء هنر درمانی
با وجودی که هزاران سال است که مردم از هنر به عنوان راهی برای بیان، ارتباط و بهبود یافتن استفاده می‌کنند امّا هنردرمانی به صورت رسمی از میانه‌های قرن بیستم شکل گرفته است. پزشکان دریافتند که افرادی که از بیماری‌های روانی رنج می‌برند غالباً خودشان را در نقاشی‌ها و سایر کارهای هنری بیان کرده‌اند و این باعث شد که به فکر استفاده از هنر به عنوان یک راهبرد بهبودبخشی بیفتند. از آن زمان، هنر بخش مهمی از حوزه روان‌درمانی شده است و در برخی از روش‌های سنجش و درمان به کار می‌رود.
تاریخچه هنردرمانی به مفهوم روان شناختی با نام خانم مارگارت نامبرگ شناخته می شود. او زمانی که مشغول تعلیم نقاشی به کودکان بود، فهمید هنر، تداعی آزاد را بسیار روان و ارتباط نمادین ناخودآگاه را به شکلی بدون سانسور و عینی آسان می کند و عملا جنبه درمانی آن در رها سازی ناخودآگاه از طریق تصویرسازی و مشاهده آگاهانه «خود» است. اما همزمان با نامبرگ، خانم آدرین هیل که هنرمندی بریتانیایی بود برای اولین بار واژه «هنردرمانی» را با نگاه هنری به کار برد و اثر درمانی هنرهای تجسمی و تصویرسازی در قالب هنردرمانی را توصیف کرد.
به دنبال این دو خانم بنیان گذار در سال ۱۹۶۱، خانم دیگری به نام ادیت کرامر بر توانایی های ذاتی هنر در درمان تاکید کرد، او نیز مانند هیل معتقد بود فرآیند آفرینش هنری ذاتا توانایی درمان و شفابخشی دارد. در حال حاضر مارگارت نامبرگ به عنوان مادر رشته هنردرمانی در آمریکا شناخته می شود. او با استفاده از ایده های فروید و یونگ، هنردرمانی با رویکرد روان تحلیلی را مطرح کرد. در انگلستان انجمن هنردرمانی انگلستان «BATT»، دانشجویان هنردرمانی را بیشتر به عنوان روان درمانگرانی با تمرکز بر روان تحلیلی آموزش می دهد.

خواص هنر درمانی چیست؟
یکی از اصلی‌ترین اهداف هنر درمانی خوب شدن حال روحی انسان‌ها با دیدن یک اثر هنری و نقاشی زیبا است .ذات هنر و به ویژه هنرهای تجسمی مثل نقاشی و مجسمه‌سازی قابلیت درمانگری دارد. اولین خاصیت اثرگذار هنر درمانی از نظر درمانگران نامحدود بودن هنر است. آن‌ها معتقد هستند که هنر به هیچ وجه تهدید کننده نیست، لذا آرامشی که هنگام خلق یک اثر هنری به خالق آن منتقل می‌شود، باعث کاهش اضطراب و درد می‌شود، لذا خلق هنر فضای امنی را برای بیماران ایجاد می‌کند.
 دومین خاصیت درمانگری هنر فضای ناخودآگاه آن می‌باشد؛ این فضای ناخودآگاه هنر در واقع فشار ذهنی خودآگاه بیماران را کاهش می‌دهد و سبب آرامش بیشتر آن‌ها می‌شود. هنر درمانگران معتقد هستند که شکل نمادین و سمبلیک هنر باعث می‌شود تا پیام‌ها کمتر خود آگاهانه درک شود، در نتیجه استرس کم می‌شود.
خاصیت دیگر هنر درمانی شکل سمبولیک آن است که باعث می‌شود عواطف دردناک و سرکوب شده، بدون ترس از قضاوت شدن آشکار شوند و باعث ایجاد توازن بین ذهن خودآگاه و ناخودآگاه فرد می‌شود.

تفاوت هنر درمانی و کلاس های هنر معمولی
اغلب کلاس‌های آموزشی و مهارتی هنری افراد را برای آشنایی و رسیدن به عملکرد مطلوب به عنوان یک هنرمند پرورش می‌دهند، اما هنر درمانی مقوله‌ای است که از هنر به عنوان یک ابزار در فرایند روان درمانی استفاده می‌کند، طبق سازمان هنر درمانی آمریکا هنر درمانگران آموزش می‌بینند تا بفهمند رنگ‌ها و ساختار موجود در اثر هنری چه نقشی دارند و چطور این موارد می‌تواند به شخص برای آزادسازی افکار، احساسات و وضعیت روانشناختی کمک کند.
هنر درمانی ترکیبی از روان درمانی و برخی از انواع هنرهای بصری است. در واقع هنر درمانگر یک روان درمانگر است که در این حوزه تخصص و آموزش متناسبی را دیده و حالا در جلسه درمان از از ابزارهای مختلف و در واقع از هنر برای درمان مراجعه خود استفاده می‌کند.

موارد کاربرد هنر درمانی
از هنردرمانی می‌توان برای درمان محدوده وسیعی از اختلالات توجه و تمرکز استفاده کرد. در بسیاری موارد، ممکن است همراه با سایر روش‌های روان‌درمانی مانند گروه درمانی یا درمان‌شناختی- رفتاری به کار گرفته شود. برخی شرایط و وضعیت‌هایی که ممکن است هنردرمانی به کار گرفته شود به قرار زیرند:
• کودکان با ناتوانی‌های یادگیری
• بالغان با استرس شدید
• کودکانی که از مشکلات رفتاری یا اجتماعی در مدرسه یا خانه رنج می‌برند
• افراد با مشکلات سلامت روانی
• افرادی که از آسیب‌های مغزی رنج می‌برند
• کودکان یا بالغانی که در معرض رویدادهای آسیب‌زا قرار گرفته‌اند.

انواع هنر درمانی
کارگاه هنر درمانی انواع مختلفی دارد؛ اما همه آنها یک هدف را دنبال می‌کنند: رفاه و آرامش بیمار.
نقاشی و رنگ‌آمیزی
نقاشی و طراحی یکی از بهترین ابزارها برای بیان تفکرات و احساسات درونی انسان است. با استفاده از آن به راحتی آنچه را که در ذهن داریم، روی کاغذ مجسم می‌کنیم. ترس‌ها،‌ دلهره‌ها، غم‌ها، شادی‌ها،‌ دلتنگی‌ها، آرزوها، بداخلاقی‌ها و… همگی احساساتی هستند که با یک مداد ساده روی کاغذ نقش می‌بندند.
مجسمه‌ سازی
مجسمه‌سازی نیز نوعی دیگر از تکنیک‌های غیرکلامی است که به بیمار اجازه می‌دهد، احساسات خود را از طریق آن بیان کند. در این شیوه از ابزارهایی مانند خمیر و گل استفاده می‌شود. در طی آن هنر درمانگر از بیمار درخواست می‌کند تا آنچه را که دوست دارد، شروع به ساختن کند؛ فارغ از رنگ و اندازه. پس از پایان یافتن مدل، متخصص با بررسی آن سعی به تفسیر کردن افکار و احساسات بیمار می‌پردازد.
کلاژ سازی
در این هنر، متخصص از بیمار درخواست می‌کند تا با چسباندن تکه‌های مختلف از کاغذ، چوب و… یک تصویر بسازد. این تکنیک هنری به بیمار احساس آزادی می‌دهد و باعث می‌شود جنبه‌های خلاقانه خود را کشف کند. کلاژ بهترین راه درمان برای بیمارانی است که در تصمیم‌گیری مشکل دارند.
تئاتر درمانی
تئاتر درمانی روشی هوشمندانه است که هنر درمانگر برای پی بردن به احساسات بیمار از آن استفاده می‌کنند. این تکنیک می‌تواند شامل نقش بازی کردن، پانتومیم و بداهه گویی باشد.
بیمار در طی آن سعی می‌کند به شیوه‌های مختلف آنچه که در ذهن او می‌گذرد را بیان کند، به این ترتیب انتظار می‌رود تا درد کمتری را از تکرار آنچه برایش اتفاق افتاده است، تحمل کند.
سایر شیوه های هنر درمانی
رقص درمانی
موسیقی درمانی
تئاتر درمانی
نقاشی درمانی
عکاسی
قصه درمانی
شعر درمانی

یک جلسه هنر درمانی چگونه برگزار می‌شود؟
از آنجا که از هنرهای مختلفی برای این تکنیک استفاده می‌شود، روند جلسات می‌توانند متفاوت از یکدیگر باشند. با این حال در همه آنها شاهد مراحل زیر هستید:
۱- در ابتدا هنر درمانگر در مورد مشکل، شروع به صحبت کردن با بیمار می‌کند. او با توجه به وضعیت بیمار سوالاتی را خواهد را پرسید و انگیزه او را برای شرکت در جلسات هنر درمانی جویا می‌شود.
۲- درمانگر، شیوه‌های مختلف هنری را پیشنهاد می‌دهد تا در نهایت بیمار به یکی از تکنیک‌ها پاسخ مثبت دهد.
۳- در طول خلق اثر، درمانگر زمانی را سکوت و زمانی شروع به حرف با بیمار می‌کند. صحبت‌ها در مورد احساسات و چرایی‌ها است. مثلا درمانگر متوجه می‌شود که بیمار تمایل به کشیدن پرنده دارد؛ او با توجه به این مشاهدات سوالات خود را طراحی می‌کند تا به تفکرات بیمار پی ببرد.

فواید هنر درمانی برای گروه های مختلف
مزیت هنر درمانی برای سالمندان
سالمندانی که کار هنری انجام می‌دهند می‌توانند رفاه خود را افزایش دهند و زندگی پر استرس کمتری داشته باشند!
بهبود عملکرد شناختی
این رویکرد سالمندان را به چالش می‌کشد تا هنر بسازند و حواس را برای تیزتر شدن تحریک کنند. یادگیری هنرهای جدید همچنین می‌تواند مهارت‌های تفکر را افزایش دهد.
خلق و خوی بهبود یافته
می‌تواند احساس اضطراب، افسردگی و استرس را در سالمندان کاهش دهد. مطالعات نشان می‌دهد که سالمندانی که در هنرهای خلاقانه شرکت می‌کردند سطوح پایین‌تری از افسردگی و تنهایی را تجربه می‌کردند و به طور کلی مثبت‌تر فکر می‌کنند.
مهارت‌های حرکتی تقویت شده
هنگامی که افراد مهارت‌هایی مانند نقاشی و طراحی را تمرین می‌کنند، دست‌ها و بازوهای خود را از طریق حرکت به صورت فیزیکی تمرین می‌دهند. با انجام این کار، آنها می‌توانند هماهنگی عضلانی را بهبود بخشند.
افزایش تعامل اجتماعی
در طول جلسات سالمندان فرصتی برای ملاقات با افراد همفکر برای تعامل و ارتباط منظم با آنها دارند. این ارتباطات می‌تواند با تنهایی و انزوا مبارزه کند و در عین حال سلامت عاطفی آنها را بهبود بخشد.
خود بیانی یا ابراز وجود بهتر
سالمندان ممکن است در ارتباط کلامی به دلیل زوال ذهنی یا جسمی دچار چالش‌هایی شوند. هنر روشی جایگزین برای بیان احساسات و افکار آنها فراهم می‌کند.
مسکن درد
هنر همچنین ممکن است به اختلالات مرتبط با درد مزمن کمک کند. کسانی که از بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت رنج می‌برند ممکن است درد ناشی از التهاب را با هنر تسکین دهند، زیرا به آنها اجازه می‌دهد بیشتر روی خلاقیت خود تمرکز کنند و کمتر روی دردشان متمرکز باشند.
فرآیندهای فکری جدید
هنر می‌تواند به افراد کمک کند تا در مورد زندگی متفاوت فکر کنند و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا قسمت‌هایی از بدن و مغز خود را درگیر کنند که اغلب از آنها استفاده نمی‌کنند.
حافظه بهبود یافته
انجام هنرهای خلاقانه می‌تواند به سالمندانی که از آلزایمر یا زوال عقل رنج می‌برند کمک کند. حتی نقاشی و موسیقی به کشف خاطرات فراموش شده در مورد عزیزان و دوران قدیم کمک می‌کند.
فواید هنر درمانی برای کودکان
در اینجا مروری کوتاه بر چگونگی و چرایی اثربخشی هنر بر کودکان خواهیم داشت:
    غیر کلامی، مبتنی بر حس: با ساده ترین تعریف، بیان هنر نوعی ارتباط غیرکلامی است. برای کودکانی که قادر به بیان افکار، احساسات، عواطف یا ادراکات نباشند، هنر یکی از راه‌های انتقال چیزی است که ممکن است بیان آن با کلمات دشوار باشد.
    رشد و توسعه: اثر هنری، به‌ویژه نقاشی‌ها، اطلاعات مفیدی را در مورد رشد کودکان، به‌ویژه کودکانی که ۱۰ سال یا کمتر دارند، ارائه می‌دهند.
    خود تنظیمی: مانند بازی درمانی، هنر فرصتی برای بیان استعاره از طریق بیان اثر هنری فراهم می‌کند.
    ارتباط کودک و درمانگر: در نهایت، بیان خلاق به خودی خود یک “درمان” تضمین شده نیست. مانند بازی درمانی، بر اساس ارتباط با یک متخصص کمک‌کننده است.

لازم نیست هنرمند باشید تا در جلسات هنر درمانی شرکت کنید
افراد برای شرکت در هنر درمانی نیازی به توانایی هنری یا استعداد خاصی ندارند و افراد در هر سنی اعم از کودکان ، نوجوانان و بزرگسالان می توانند از آن بهره مند شوند. برخی از تحقیقات نشان می دهد که فقط حضور هنر می تواند در افزایش سلامت روان نقش داشته باشد. یک مطالعه در سال 2017 نشان داد که هنر نمایش داده شده در محیط بیمارستان کمک می کند که بیماران در آن احساس امنیت می کنند. همچنین در بهبود اجتماعی شدن و حفظ هویت در خارج از بیمارستان نقش داشت.

_________________________________________________________

مقالات دیگر