شاید بتوان گفت در میان زیرمجموعه‌ها و گرایشهای رشته روانشناسی، گرایش روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial / Organizational Psychology) کمتر شنیده شده و شناخته شده است.
ما اصطلاحاتی مانند روانشناسی بالینی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی کودک، روانشناسی رشد و روانشناسی شناختی را نسبتاً زیاد می‌شنویم. اما روانشناسی و صنعتی سازمانی کمی ناآشناتر به نظر می‌رسد و حتی اگر این اصطلاح را شنیده باشیم، احتمالاً نمی‌توانیم به سادگی آن را تعریف کنیم.
کسانی که درس رفتار سازمانی و نیز مدیریت منابع انسانی می‌خوانند و این مباحث را دنبال می‌کنند، لازم است با قلمرو و کاربرد روانشناسی صنعتی و سازمانی آشنا باشند.

روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
روانشناسی صنعتی و سازمانی (I/O Psychology) شاخه‌‌ای از رشته روانشناسی است که به بررسی رفتارها در محیط کار می‌پردازد و نیز می‌کوشد با استفاده از اصول روانشناسی، رفتارهای کاری انسان‌ها را تغییر داده و محیط کار را بهبود دهد. این بهبود می‌تواند در زمینه‌‌های مختلف، از جمله عملکرد، ارتباطات، رضایت حرفه‌ای و ایمنی به وجود بیاید.
روانشناسی صنعتی و سازمانی، دانش مورد نیاز را برای «شناخت بهتر انسان‌ها در محیط کار» خلق و عرضه می‌کند. سپس ما در حوزه‌های رفتار سازمانی و منابع انسانی، دستاوردهای روانشناسی صنعتی را مصرف می‌کنیم و به کار می‌گیریم.

هدف روانشناسی صنعتی و سازمانی
به زبان خیلی ساده هدف این علم کاربرد روانشناسی در کار است تا:
۱. کسانی که کار میکنند شادتر باشند و حال بهتری داشته باشند.
۲.کارها به بهترین شکل انجام شوند و کسب و کارها بهره ورتر باشند.

بررسی روانشناسی صنعتی و سازمانی به تفکیک
روانشناسی صنعتی بر روی نحوه تطبیق بهتر افراد با نقشهای شغلی خاص متمرکز است. به این بخش از روانشناسی I-O ، روانشناسی پرسنل هم می گویند.
روانشناسان صنعتی، ویژگی های کارمندان را ارزیابی می کنند و سپس این افراد را به سمت شغل هایی هدایت می کنند که می توانند در آنها عملکرد موثری داشته باشند. از دیگر وظایف روانشناسان صنعتی، آموزش کارمندان ، تدوین استانداردهای عملکرد شغلی و اندازه گیری کارایی شغلی است.
روانشناسی سازمانی بیشتر روی اینکه چگونه سازمان ها می توانند بر رفتار فردی تاثیر بگذارند، تمرکز دارد. ساختارهای سازمانی ، هنجارهای اجتماعی ، سبک های مدیریتی و انتظارات همگی عواملی هستند که می توانند بر نحوه رفتار افراد در داخل سازمان تأثیر بگذارند.
روانشناسان سازمانی امیدوارند با در نظر گرفتن چنین فاکتورهایی از یک سو عملکرد و سلامتی افراد را بهبود ببخشند و از سوی دیگر به منفعت کل سازمان کمک کنند.

وظایف اصلی روانشناسی صنعتی و سازمانی
انتخاب و استخدام کارمندان
استخدام افراد مناسب برای کار، در موفقیت یک شرکت نقش بسیار مهمی بازی می‌کند و روانشناسان صنعتی در کنار کارمندان نیروی انسانی به انتخاب بهترین افراد در هر شغل کمک می‌کنند.

آموزش و توسعه‌ی شغلی
روانشناسان صنعتی با استفاده از روانشناسی به آموزش کارمندان کمک می‌کنند. همچنین وظایف آنها می‌تواند شامل ارزیابی اینکه برای هر کار چه توانای‌هایی لازم است و همچنین آموزش فنونی به مدیران برای انگیزه دادن و کار کردن بهتر با کارمندان‌شان باشد.از سوی دیگر ممکن است این وظیفه هم بر عهده‌ی یک روانشناس صنعتی گذاشته شود که برنامه‌ای برای بهبود مهارت‌های ارتباطی مدیران شرکت طراحی کند،‌ یک شیوه‌ی مدیریت قوی طرح‌ریزی کند و توانایی‌های حل مسئله مدیران را بهبود ببخشد.

بیشینه و بهینه کردن رفاه و کیفیت زندگی
همچنین کار روانشناسان صنعتی این است که به حفظ سلامت ذهنی و روانی محیط کار کمک کنند. این فرآیند معمولا با تعریف نقش شغل‌ها شروع می‌شود و روانشناس صنعتی ممکن است موظف باشد شغل‌هایی طراحی کند که باارزش باشند. ساخت یک محیط کاری سالم، ایجاد یک نظام پاداش‌دهی منصفانه و ایجاد این اطمینان که کارمندان از حقوق خود برخوردار می‌شوند، از دیگر وظایفی است که در این حوزه تعریف می‌شود.
امروزه با توجه به اینکه صاحبان کسب‌وکار دریافته‌اند که کارمندان سالم کارایی بهتری دارند، تقاضا برای روانشناسان صنعتی افزیش پیدا کرده است.

ارگونومی
هنگامی که درباره‌ی روانشناسی صنعتی صحبت می‌کنیم یکی از موضوعاتی که به ذهن خطور می‌کند، حوزه‌ای است با نام ارگونومی یا فرآیند طراحی ابزار و رویه‌های کاری به طوری که هر چه بهتر با توانایی‌ها و محدویدت‌های انسان هماهنگ باشد. از متخصصان این حوزه انتظار می‌رود محیط و ابزار مورد نیاز برای کار را طوری طراحی کنند که ایمن و دارای بیشترین بهره‌وری باشند. برای مثال یک روانشناس صنعتی ممکن است در طراحی یک وسیله‌ی کامپیوتری یا یک خط مونتاژ کمک کند و آن را متناسب با توانایی‌های فیزیکی کارگران بسازد.

توسعه‌ی سازمانی
ساختار سلسله مراتبی یک سازمان تجاری می‌تواند بهره‌وری و سودآوری آن را تحت تأثیر قرار دهد. روانشناسان صنعتی میزان ساختاریافتگی سازمان‌ها را می‌سنجند تا ضعف‌های آنها مشخص شود و تغییراتی برای بهبود آن ایجاد کنند که کارایی را به بیشترین حد ممکن برساند، کارمندان را راضی کند و هزینه‌ها را کاهش دهد.

بهبود و مدیریت کارایی
صاحبان کسب‌وکار معمولا به دنبال این هستند که به کارمندان‌شان کمک کنند بهترین کارایی را داشته و روانشناسان صنعتی معمولا به دنبال راه‌هایی هستند که به افراد در محیط کار کمک کنند کارها را با اثربخشی و کارایی بیشتری انجام دهند. این معمولا با ارزایابی کارایی کارمندان و بازخورد دادن به مدیران انجام می‌‌شود تا مشخص شود مدیران چطور کارشان را انجام می‌دهند و چگونه با کارمندان در ارتباط هستند.

بهبود کیفیت زندگی کاری
این حوزه بر روی افزایش رضایت‌مندی کارمندان و نیز افزایش قابلیت نیروی کار تمرکز دارد. روانشناسانی که در این حوزه کار می‌کنند به دنبال راه‌هایی می‌گردند که بازدهی کارها را افزایش دهند یا برنامه‌هایی طراحی کنند که کیفیت زندگی در محیط کار را بالا ببرند.

مباحث روانشناسی صنعتی و سازمانی

    مسائل پرسنلی شامل:
    تحلیل شغل
    جذب و استخدام
    آموزش و کارآموزی
    ارزیابی عملکرد
    ارتقا

    مسائل روانی شامل:
    انگیزش کارکنان
    خشنودی شغلی
    استرس کاری
    تاخیر و غیبت و ترک شغل

    مسائل گروهی و سازمانی شامل:
    ارتباطات در محل کار
    ساختار سازمانی
    جو سازمانی
    فرهنگ سازمانی
    بالندگی سازمانی
    تحول سازمانی

   مسائل مربوط به محیط کار شامل:
    حفاظت و ایمنی محیط و ابزار کار
    توجه به عوامل انسانی در طراحی محیط و ابزار کار

    مسائل مربوط به مشتری و بازار شامل:
    استراتژی های شناخت و دسترسی به مخاطب هدف
    استراتژی های موثر بازاریابی
    استراتژی های موثر فروش
    روانشناسی رفتار مصرف کننده
    روانشناسی اجتماعی

بازار کار رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی
این رشته در کشورهای توسعه یافته به ویژه خاستگاه آن امریکا، دارای جایگاه بسیار بالا و درآمد بسیار خوب است.
متاسفانه نام این رشته هنوز در ایران زیاد شناخته شده نیست اما کاربردهای آن با اسامی دیگر و متخصصین رشته‌های مشابه مانند منابع انسانی، به شدت مورد استفاده است، بنابراین اگر متخصصین این رشته توانایی ارائه درست این رشته به مدیران سازمان‌ها، صنایع و کسب و کارها را داشته باشند، میتوانند به جایگاه و درآمد خوبی دست پیدا کنند.
برای یافتن شغل مناسب در این رشته کافی است ابتدا در یک یا چند حوزه از خدمات تخصصی این رشته، مهارت علمی و عملی خود را با مطالعه و کارورزی به حد قابل قبولی برسانید و سپس چند راه در پیش روی شماست:
استخدام شوید
کافیست در جست‌وجوهای خود در فضای مجازی و واقعی، به جای کلمه روانشناسی صنعتی و سازمانی، آن مهارت را به کار ببرید مثلا به جای سرچ عبارت “استخدام روانشناس صنعتی و سازمانی” عبارت استخدام کارشناس منابع انسانی، کارشناس امور استخدامی، کارشناس آموزش و … را وارد نمایید تا شگفت زده و خوشحال شوید از تعداد زیاد آگهی ها…
دفتر کار شخصی خود را راه بیاندازید
اقدام برای دریافت پروانه تخصصی روانشناسی صنعتی سازمانی از سازمان نظام و یا سازمان بهزیستی و بعد از اخذ پروانه شروع به ارائه خدمات (پروانه سازمان نظام از اعتبار عرفی بالاتری برخوردار است).
همکاری با کلنیک‌ها
همکاری با کلینیک‌ها به عنوان مشاور صنعتی سازمانی و ارائه خدمات تخصصی خود زیر نظر کلینیک (قبلا در این حالت نیاز به پروانه نبود اما ممکن است زمانی که شما این مقاله را مطالعه میکنید شرایط تغییر کرده باشد، بنابراین حتما از مراجع ذی ربط استعلام کنید).

_________________________________________________________

مقالات دیگر